Poszczególni pracownicy polscy

• Bolesław Kempa – architekt przy Związku Gmin Powiatu Buskiego
• Michał Michalski – inspektor samorządowy
• Alfons Mielcarek – powiernik majątku żydowskiego i bezpańskiego
• Franciszek Stach – burmistrz Buska-Zdrój
• Franciszek Sterczyński – architekt przy Związku Gmin Powiatu Buskiego
• Roman Stradowski – sekretarz gminy Busko
• Marian Szłapiński – burmistrz miasta Chmielnika
• Teodor Wesołowski – agronom powiatowy
• Zygmunt Żubr – lekarz powiatowy

Bolesław Kempa – architekt przy Związku Gmin Powiatu Buskiego

Fot. Bolesław Kempa

Latem 1943 roku starosta Schäfer apelował do Centralnego Urzędu Technicznego w Krakowie o wstrzymanie wykonania decyzji o przesunięciu Kempy z Buska do Jędrzejowa. Kempa prowadził prace przy budowie mleczarni w Busku. Mleczarnia była pilnie potrzebna, a na jej budowę uzyskano zgodę w trybie nadzwyczajnym⁴. Według starosty, Kempa dobrze rozeznawał się w miejscowych warunkach i jego odejście spowodowałoby duże utrudnienia w kontynuacji budowy⁵. Bolesław Kempa po wojnie wrócił do Poznania i do swojego członkostwa w Korporacji Budowniczych Poznańskich „Strzecha”⁶.

Michał Michalski – inspektor samorządowy

Fot. Michał Michalski

Był jednym z najwyższych rangą pracowników polskich w administracji niemieckiej. Już od pierwszych dni okupacji posiadał szerokie uprawnienia. Odpowiadał w ramach powierzonych mu zadań nadzorczych w powiecie buskim za sprawy kadrowe w gminach, podatki i budżety gminne, kasę oszczędności i administrację szpitali w Stopnicy i Pińczowie⁸.
Choć wprawdzie Michał Michalski nie był bezpośrednio włączony w struktury walki podziemnej z okupantem, to z zachowanych wspomnień wynika, że prezentował on wraz z małżonką, Emilią, postawy jednoznacznie patriotyczne. W ich mieszkaniu prowadzone były zajęcia kompletów tajnego nauczania (Michalscy mieli czworo dzieci)⁹.
M. Michalski nie mógł nie dostrzec w miejscu swojej pracy, kto i jak działał w konspiracji. Sekretariat Związku Gmin przy ulicy Pińczowskiej był punktem kontaktowym, a zatrudniona tam Irena Turzańska “Kopta” pełniła obowiązki szefa Kancelarii Obwodu Busko ZWZ-AK. Przekazywane wywiadowi Delegatury Rządu Londyńskiego informacje o przebiegu poufnych rozmów i narad władz niemieckich oraz odpisy dokumentów pochodziły także od M. Michalskiego¹⁰.
Piękną kartą w życiorysie Michała Michalskiego było jego zaangażowanie społeczne, skierowane na udzielanie pomocy najbiedniejszym w okresie okupacji i przez pewien czas zaraz po wojnie. Od chwili założenia w powiecie buskim we wrześniu 1940 r. Polskiego Komitetu Pomocy (od 1941 r. pod nazwą Polski Komitet Opiekuńczy) był jego przewodniczącym¹¹.
H. Smarzyński w swojej monografii tak wspominał M. Michalskiego: “Światli obywatele bronili samorządu terytorialnego przed zagładą, duże zasługi ma tu zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej dawny przedwojenny inspektor samorządu Michał Michalski, który całą duszą i sercem troszczył się o powiat, łagodził przeciwieństwa, organizował pomoc dla dotkniętych tragizmem prześladowań“¹².
Od stycznia 1945 r., M. Michalski kontynuował swoją działalność w Powiatowym Komitecie Opieki Społecznej¹³. Ogrom zniszczeń, wszechobecnej nędzy ludzkiej, panoszące się choroby zakaźne i brak opału wymagały działań zdecydowanych i solidarnych. Podczas posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej w połowie lutego 1945 r. M. Michalski wyraził pogląd, że dla spełnienia potrzeby solidarności Komitet Opiekuńczy, działający na zasadzie dobrowolności, powinien być zastąpiony państwową organizacją samorządową, dysponującą uprawnieniami do stosowania przymusu¹⁴.
Prezydium Powiatowej Rady Narodowej utworzyło Biuro Kontroli przy Powiatowej Radzie Narodowej, którego celem było utrzymanie stałego nadzoru nad administracją ogólną powiatu oraz kontroli cen na wolnym rynku. Funkcję Pierwszego Kontrolera powierzono M. Michalskiemu. Postanowiono jednocześnie zatrzymać go na zajmowanym stanowisku Inspektora Samorządu Gminnego w Wydziale Powiatowym¹⁵. Był to przejaw niewątpliwie dużego uznania dla jego wiedzy, doświadczenia i kompetencji. Decyzji takiej nie stała na przeszkodzie przedwojenna i okupacyjna kariera urzędnicza M. Michalskiego. Wielu innych urzędników “starej, przedwojennej daty” utraciło wówczas swoje posady, nawet, gdy byli oni niezbędni w sytuacji dużych braków kadrowych, spowodowanych wojennymi i okupacyjnymi stratami osobowymi.
M. Michalski ośmielił się skrytykować w czerwcu 1945 r. politykę kadrową nowej władzy. W sprawozdaniu z inspekcji przeprowadzonych w urzędach gminnych powiatu stopnickiego stwierdził, że jedną z przyczyn zahamowania pracy zarządów gminnych było “zwalnianie starych fachowych pracowników”¹⁶. W październiku 1945 r., podczas posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej ponownie skrytykował usuwanie sił fachowych z zajmowanych stanowisk, co, w jego opinii, prowadziło do niedomagań w administracji gminnej¹⁷.
Michał Michalski zmarł 26.7.1950 r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Busku-Zdroju.

Alfons Mielcarek – powiernik majątku żydowskiego i bezpańskiego

Alfons Mielcarek, ur. 2.8.1896 we Wrześni, żonaty z Marianną z d. Deręgowska (synowie – Bogumił, ur. 1922¹⁸, Edward, ur. 1925¹⁹), pochodził z Wielkopolski. Wcielony do armii niemieckiej, uczestniczył w I wojnie światowej. Został inwalidą wojennym na skutek odniesionych ciężkich ran²⁰.
Niemcy wysiedlili przymusowo rodzinę Mielcarków z Poznania do GG. Trafili do Buska. Tu Alfons Mielcarek sprawował funkcję powiernika, głównego zarządcy żydowskiej i bezpańskiej własności budynków i gruntów w powiecie buskim (Treuhänder – Hauptverwalter des jüdischen und herrenlosen Haus- und Grundbesitzes im Kreis Busko). Był jednym z 350 powierników w dystrykcie radomskim (stan: grudzień 1940 r.), podległych ekspozyturze Urzędu Powierniczego przy Szefie Dystryktu Radomskiego²¹. Biuro Alfonsa Mielcarka znajdowało się w budynku przy ulicy Pińczowskiej nr 6²².
Po wojnie Alfons Mielcarek był aktywnym członkiem Stronnictwa Demokratycznego w Poznaniu. Jako radny miejski zasiadał w zarządach różnych organizacji gospodarczych i społecznych²³.

Franciszek Stach – burmistrz Buska-Zdrój

Franciszek Stach (w korespondencji niemieckiej już jako Franz Stach), ur. 1897 r. we wsi Chojno, powiat Rawicz w Wielkopolsce, pracował z początkiem lat 20-tych w administracji komunalnej w Mettingen (Westfalia), a w latach 30-tych do wybuchu wojny w wielkopolskiej gminie Śrem. W 1940 r. był wysiedlony do GG. W Busku przez pół roku pracował w hurtowni Bieling Gebrüder. Starosta pozytywnie rozpatrzył jego podanie o objęcie stanowiska burmistrza w Busku, gdy uzyskał od komendanta policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Busku informację, że policyjne sprawdzenie kandydata nie wykazało przeciwwskazań co do jego zatrudnienia – z rutynowym dopiskiem policji: “Nie dowodzi to jednak jego politycznej nieskazitelności”²⁴.

Franciszek Sterczyński – architekt przy Związku Gmin Powiatu Buskiego

Franciszek Sterczyński był przed wojną budowniczym i architektem miejskim w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie zaprojektował m.in. gmach elektrowni miejskiej, budynek Szkoły Powszechnej im. Ewarysta Estkowskiego (1925-1926) oraz jego własną willę przy Al. Słowackiego²⁵. Na początku okupacji niemieckiej, F. Sterczyński nadal pełnił tam funkcję budowniczego miejskiego (Stadtbaumeister), zapewne dzięki podpisaniu volkslisty. Wkrótce jednak Niemcy odebrali mu status volksdeutscha, bo dopatrzyli się, że był oficerem rezerwy Wojska Polskiego, a nawet brał udział w Powstaniu Wielkopolskim. W Busku zatrudniony był jako architekt powiatowy (Kreisarchitekt) przy Związku Gmin Powiatu Buskiego²⁶. F. Sterczyński znalazł się po wojnie na Śląsku i tam zmarł²⁷.

Roman Stradowski – sekretarz gminy Busko

Fot. Roman Stradowski

W latach 1920-1923 pracował w administracji skarbowej, najpierw przez rok w Pińczowie jako pomocnik mistrza księgowego, a następnie, awansowany, w urzędzie podatkowym w Busku-Zdroju.
Od lutego 1923 do co najmniej 1941 roku pracował na stanowisku sekretarza Gminy Busko³². W roku akademickim 1930/1931 ukończył studium administracji komunalnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie³³.

Roman Stradowski wyróżniał się postawą patriotyczną i społecznikowską. Był działaczem Polskiego Czerwonego Krzyża³⁴. Pełnił w powiecie buskim funkcję pełnomocnika PCK w sprawie rozdziału pomocy amerykańskiej. W styczniu 1941 roku był przewodniczącym ogniska PCK w Gminie Busko³⁵, ale już miesiąc później wycofał się z PCK ze względu na niemiecki zakaz działania jednocześnie w dwóch organizacjach³⁶. Był bowiem od września 1940 roku członkiem Rady Opiekuńczej Powiatowej w Busku³⁷, w której pełnił funkcję sekretarza³⁸.
Bronisław Rzepecki “Aleksander” z Placówki ZWZ-AK Oleśnica Podobwodu Stopnica “Storczyk” tak wspominał osobę Romana Stradowskiego: “Ja osobiście miałem szczęście, że w Busku pracował mój dawny szef p. Roman Stradowski, sekretarz Urzędu Gminy Busko. Dom p. Stradowskich był dla nas miejscem spotkań, informacji i konspiracji. To była cała rodzina patriotyczna i zaangażowana w życie konspiracyjne. Czerpaliśmy i stąd wielką nadzieję do przetrwania. Wracaliśmy z Buska pokrzepieni na duchu i zachęceni do walki z wrogiem”³⁹.

Marian Szłapiński – burmistrz miasta Chmielnika

Fot. Marian Szłapiński, burmistrz Chmielnika w latach 1943-1945⁴².

Po wtargnięciu Niemców do Poznania, został usunięty wraz z rodziną z mieszkania, umieszczony w  poznańskim obozie przesiedleńczym Lager Glowna, a następnie wysiedlony do GG⁴³. Trafił do Chmielnika. Otrzymał posadę kierownika szkoły powszechnej w Chmielniku.
Przed powołaniem na stanowisko burmistrza angażował się też w tajne nauczanie⁴⁴. Marian Szłapiński był członkiem delegatury Chmielnik-miasto Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku, pełnił funkcję magazyniera⁴⁵.
Zmarł w 1979 r., został pochowany na cmentarzu komunalnym nr 2 (Junikowo) w Poznaniu. Jego syn Alfred, osiadł po wojnie w USA. W uznaniu kierowanej do Polski działalności charytatywnej Alfred Sz. został pasowany na Kawalera “Orderu Uśmiechu” w 1986 roku⁴⁶.

Teodor Wesołowski – agronom powiatowy

Teodor Wesołowski został już w 1939 r. zatrudniony w starostwie okupacyjnym. Przydzielono go do kierowanego przez rolnika powiatowego, Siegfrieda Hoffmanna, Wydziału IV Rolnictwa i Wyżywienia, gdzie, jako Kreisagronom (agronom powiatowy), odpowiadał za kontyngenty, sprawy chłopów małorolnych, za spółdzielnię rolniczą – we współpracy z powiernikiem, którym był podówczas Wenzel Gollnik⁴⁹.
W 1961 roku, były starosta buski, Wilhelm Schäfer, w wywiadzie udzielonym pracownikowi Archiwum Federalnego w Koblencji, Hans Hopf (więcej o tym wywiadzie w opisie sylwetki starosty W. Schäfera) tak wspominał Teodora Wesołowskiego: “Miałem szczęście spotkać byłego polskiego urzędnika ds. rolnych, który był bardzo dobrze rozeznany co do wydajności poszczególnych gmin. Z jego pomocą mogliśmy ułożyć plan, z którego wynikało, ile dostarczyć miała (produktów rolnych, RS) każda gmina”⁵⁰.
W późniejszej, znacznie rozbudowanej administracji rolnej powiatu buskiego T. Wesołowski był jednym z pięciu nad-agronomów⁵¹. W archiwum zachował się zbiór “Uwag i propozycji agronoma Wesołowskiego w sprawie zwiększenia produkcji rolnej” z lat 1943-1944⁵². 
Od początku okupacji T.W. włączył się do pracy konspiracyjnej lub przynajmniej był w nią wtajemniczony. Jako członek AK podlegał Janowi Anyżowi ps. “Czarny”⁵³. W jego i szwagra, Lucjana Orłowskiego, wspólnym gospodarstwie rolnym na obrzeżach Buska (między Zdrojem, “Małpim Gajem” a Siesławicami). drukowano prasę podziemną. Stamtąd L. Orłowski “Orlik” dowodził oddziałem “Majdan”, prowadzącym od sierpnia 1943 r. akcje sabotażowo-dywersyjne. Wśród ponad 20 członków “Majdanu” byli dwaj synowie T. Wesołowskiego, Jan i Tadeusz. Wraz z L. Orłowskim wybudowali oni w obrębie gospodarstwa podziemny magazyn broni⁵⁴.
Po wojnie T. Wesołowski był prezesem Powiatowej Izby Rolniczej i agronomem powiatowym. Uczestniczył w realizacji reformy rolnej⁵⁵. W latach 1945-1946 był zaangażowany w odtwarzanie gospodarki rolnej w jakże zniszczonym powiecie stopnickim. Pomagał szczególnie rolnikom z przyczółka, gdzie istniało realne zagrożenie klęski głodu. Następnie był inspektorem rolnym w Związku Samopomocy Chłopskiej. Przed przejściem na emeryturę kierował Inspektoratem Rejonowym Przedsiębiorstwa Obrotu Nasionami “Centrala Nasienna”.
Od 1946 r. był członkiem Stronnictwa Ludowego. Za działalność społeczną był kilkakrotnie odznaczany, zarówno przed jak i po wojnie.
Zmarł 13.10.1976 r. i został pochowany w Busku.

Zygmunt Żubr – lekarz powiatowy

Fot. Dr Zygmunt Żubr

Na obszarze trwających działań wojennych Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego powołało komisariaty terenowe do walki z durem plamistym. Z. Żubr był mianowany komisarzem na Wołyniu z siedzibą w Łucku⁵⁸.
Odszedł do rezerwy w stopniu kapitana. Następnie pracował jako lekarz w Kowlu, a od 1924 r. jako lekarz powiatowy w Busku⁵⁹. Był też “lekarzem umówionym” dla funkcjonariuszy państwowych przybywających na leczenie sanatoryjne do Buska⁶⁰.
Z. Żubr był prezesem Zarządu Powiatowego Związku Rezerwistów⁶¹. Był jednocześnie członkiem Zarządu Amatorskiego Zespołu Artystycznego (Teatralnego), powstałego jeszcze przy Związku Rezerwistów Stowarzyszeniu Rezerwistów i Byłych Wojskowych w Busku-Zdroju (od września 1931 Związek Rezerwistów). Amatorski Zespół Teatralny występował z ambitnym programem scenicznym ku uciesze kuracjuszy.
Od niemieckich władz okupacyjnych posadę lekarza powiatowego w Busku otrzymał w dniu 1.11.1939 r. Narażał się na niebezpieczeństwo, wydając zaświadczenia ludziom zagrożonym wywiezieniem na roboty do Niemiec⁶². Był członkiem zarządu oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża w Busku-Zdroju⁶³. Z upoważnienia starosty porządkował sprawy sanitarne i opieki lekarskiej dla ludności żydowskiej w jej miejscach zamieszkania⁶⁴. 
Od początku 1943 r. chorował i często nie był zdolny do pracy⁶⁵.
Z dniem 1.7.1944 r. przeszedł na emeryturę⁶⁶. Zmarł 22 stycznia 1945 r. w Busku i został pochowany na cmentarzu parafialnym⁶⁷.

1. Legitymacja służbowa B.K. Stąd pochodzi jego fotografia. AIPN GK 639/5, b.n.k.
2. Publikacja Korporacji Budowniczych Poznańskich “Strzecha”: Z dziejów budowniczych poznańskich. Poznań 1938, s. 155 i 191.
3. W zakresie kompetencji utworzonej w GG administracji technicznej leżały: budownictwo naziemne, w tym rozbudowa zakładów zbrojeniowych, budowa dróg, gospodarka energetyczna, roboty rzeczne i gospodarka wodna. Administracją kierował – w porozumieniu z Gubernatorem Generalnym – Minister Rzeszy Albert Speer. Powołał on Centralny Urząd Techniczny w Krakowie i podległe mu urzędy główne w Rzeszowie, Radomiu, Kielcach, Warszawie, Siedlcach, Lublinie, Zamościu, Lwowie, Stanisławowie, Stryju. Główny Urząd Techniczny w Kielcach miał swoje ekspozytury w kilku starostwach miejskich i powiatowych, a wśród nich w Busku. Pierwsze zarządzenie wykonawcze Ministra Rzeszy Speer´a do Dekretu Führera o administracji technicznej w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 23 października 1942 r. Dz.Rozp. GG, 1943 nr 15 s. 101.
4. Decyzje o zgodzie na prowadzenie budowy w wypadkach wyjątkowych wydawał Generalny Pełnomocnik dla uregulowania gospodarki budowlanej (Generalbevollmächtigter für die Regelung der Bauwirtschaft). Zarządzenie Generalnego Pełnomocnika dla uregulowania gospodarki budowlanej dot. zakazu budowania i postępowania w wypadkach wyjątkowych w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 8 czerwca 1943 r. Dz.Rozp. GG, 1943 nr 50 s. 291.
5. Pismo starosty buskego z 6.8.1943 r. do Technicznego Urzędu Centralnego. AIPN GK 639/5, k. 53.
6. Józef Jasiczak, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska. Rys historyczny. Okolicznościowa broszura, wydana z okazji 100-lecia istnienia Politechniki Poznańskiej. Poznań 2019, s. 7.
7. Z życiorysu własnoręcznie sporządzonego przez Michała Michalskiego w 1941 roku, zdeponowanego w aktach Urzędu Spraw Wewnętrznych, Ref. III (Ludność i Opieka Socjalna) starostwa niemieckiego w Busku, dotyczących okręgu buskiego Rady Głównej Opiekuńczej, AIPN GK 639/40. Fotografia z legitymacji służbowej RGO (Rada Główna Opiekuńcza) pochodzi również z tych akt.
8. Jego sekretarką i tłumaczką była, przynajmniej w pierwszym okresie okupacji, panna Lichotta. APR 209/37, k. 63.
9. Bogdan Orłowski, “Tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej w Busku Zdroju i powiecie buskim (1939-1944) [w:] Tradycje walk o wyzwolenie narodowe i społeczne na ziemi buskiej. Materiały sesji popularnonaukowej 11 IV 1987 r. Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, Kielce 1988, s. 117.
10. Franciszek Faliszewski, Kartki z przeszłości ruchu ludowego w byłym powiecie stopnickim, Warszawa 1965, s. 145-146.
11. Jego zastępcą został Józef Kowal, sekretarzem Roman Stradowski, magazynierem ks. Henryk Peszko, kasjerem Kazimierz Budzyński. Sporządzony w języku niemieckim protokół z pierwszego posiedzenia Rady Opiekuńczej Powiatowej w Busku w dniu 4 września 1940 r. AIPN GK 639/39, k. 112.
12. Smarzyński, s. 173.
13. Komitet został powołany przez Powiatową Radę Narodową w dniu 24 listopada 1944 r. Sprawozdanie miesięczne z działalności Powiatowej Rady Narodowej powiatu stopnickiego w Rytwianach za miesiąc listopad 1944 r. APKi 306/544, k. 98.
14. Protokół z posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej powiatu stopnickiego w Busku-Zdrój dnia 11, 12 i 13 lutego 1945 r. APKi 306/161, k. 11.
15. Protokół z posiedzenia Prezydium PRN powiatu stopnickiego w dniu 25 czerwca 1945 r. APKi 305/504. k. 14-15.
16. Sprawozdanie Inspektora Samorządu Gminnego na powiat stopnicki za miesiąc maj 1945, skierowane przez starostę do Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach. APKi 305/1100, k. 4.
17. Protokół z posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej powiatu stopnickiego w dniu 7 października 1945 r. APKi 305/491, k. 15.
18. Bogumił Mielcarek zaangażował się w ruch oporu w Poznaniu. Został aresztowany jesienią 1940 r. i osadzony w Forcie VII w Poznaniu, następnie przebywał w ciężkich więzieniach berlińskich Spandau i Moabit, potem we Wronkach. Nie przyniosły skutku starania ojca wyciągnięcia go z więzienia. Alfons Mielcarek w listach kierowanych z Buska do władz niemieckich przywoływał swą wojenną przeszłość i udział w walkach pod Verdun. Bogumił, ciężko już chory na gruźlicę, został skazany wyrokiem Wyższego Sądu Krajowego w Poznaniu (Oberlandesgericht Posen) na sesji wyjazdowej w Berlinie 28 sierpnia 1942 r. na 8 lat obozu karnego o zaostrzonym rygorze. W grudniu 1942 r. wysłano go do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen i zamęczono tam na śmierć 31.12.1942 r. Ja, samotny więzień… : więzienne losy Bogumiła Mielcarka w listach i dokumentach (1940-1942) / [oprac. Jadwiga Kiwerska; tł. listów Ewa Mielcarek]. Poznań, 2004.
19. Edward Mielcarek pracował w Busku w hurtowni Bieling Gebrüder, co uchroniło go przed wysyłką na roboty do Rzeszy.
20. Kartoteka ewidencji ludności z lat 1870-1931 w Zespole “Akta Miasta Poznania” w Archiwum Państwowym w Poznaniu.
21. Bliższych objaśnień, na czym polegało powiernictwo żydowskimi i bezpańskimi nieruchomościami dostarczają artykuły “Das Treuhandwesen im Distrikt Radom” (Instytucja Zarządu Powierniczego w Okręgu Radomskim) i “Die Verwaltung des jüdischen u. herrenlosen Grundbesitzes” (Zarząd żydowskimi i bezpańskimi nieruchomościami) w numerach 10 i 11 Biuletynu Informacyjnego Izby Przemysłowo-Handlowej dla Dystryktu Radomskiego (Mitteilungsblatt der Industrie- u. Handelskammer für den Distrikt Radom. I Rocznik, nr 10 z 1.12.1940 r. i nr 11 z 15.12.1940 r.
22. Według zapisów w książce telefonicznej Dystryktu Radomskiego z 1942 r., Administracja Główna Żydowskiej i Bezpańskiej Własności Budynków i Gruntów (Hauptverwaltung des jüdischen und herrenlosen Haus- und Grundbesitzes) miała swoja siedzibę w Busku przy ulicy Parkowej 28. Amtliches Fernsprechbuch für den Distrikt Radom (Urzędowa Książka Telefoniczna dla Dystryktu Radom – wydana przez Niemiecką pocztę Wschodu w 1942 r., według stanu z dnia 1 maja 1942 r.).
23. Kandziora, Zdzisław, “Kurier Wielkopolski” – dziennik Stronnictwa Demokratycznego (2 VII 1946-31 X 1950).  Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 1975, s. 469; Jerzy Marchwicki, 50 lat istnienia elektrycznego tramwaju w Poznaniu. Kronika Miasta Poznania, Rocznik XXI (1948) nr 2, s. 140- 147, Stanisław Kubiak, Pierwsze kroki władzy ludowej w Poznaniu. Kronika Miasta Poznania, Rocznik XXX (1962) nr 1, s. 39-52.
24. AIPN GK 639/1, k. 351-353.
25. Stanisław Nawrocki (redakcja), Ostrów Wielkopolski. dzieje miasta i regionu. Poznań 1990, s. 593, 599; Orędownik Ostrowski, nr 57 z 19 lipca 1927 r.; portal internetowy infostrow.pl. Wgląd: luty 2021.
26. Wykaz pracowników i robotników zatrudnionych w Związku Gmin powiatu (Aufstellung der in dem Gemeindeverband der Kreishauptmannschaft beschäftigten Angestellten und Arbeiter). Stan: grudzień 1941. APKi 2123/22, k. 21.
27. Edward Serwański, Ostrów Wielkopolski i jego region w okresie II wojny światowej (1939-1945), Poznań – Ostrów Wielkopolski 1992, s. 54 i 62.
28. Portal internetowy “Polish Genealogy”.
29. W 1852 r. Herman Hiller założył w Kielcach pierwszą prywatną szkołę średnią dla chłopców. Dobra opinia, jaką cieszył się zakład, i rosnąca liczba uczniów pozwoliły mu na budowę własnej siedziby przy ul. Leśnej. Po zamknięciu szkoły Hillera mieściła się tam pensja dla dziewcząt, później gimnazjum żeńskie, a w okresie międzywojennym gmach przeznaczono na Gimnazjum Państwowe im. Mikołaja Reja. Budynek rozebrano pod koniec lat 30. XX w. Krzysztof Myśliński, Kielce, których nie ma. Łódź 2017, s. 60.
30. Sosnowiec, jak całe Zagłębie Dąbrowskie, leżące na samym zachodnim skraju zaboru rosyjskiego, przeżywał na początku XX wieku szybki wzrost gospodarczy. W 1902 roku, po przełamaniu oporów administracji carskiej, wieś Sosnowiec z 60 tysiącami mieszkańców (!) otrzymała prawa miejskie. Podczas rewolucyjnych niepokojów w 1905 roku władzę w mieście i w przyległych miejscowościach przejął na 10 pierwszych dni listopada komitet obywatelski, w którego skład wchodzili przedstawiciele partii PPS i SDKPiL. Ten krótki epizod wolności od ucisku carskiego określano jako “Republika Zagłębiowska”.
31. W austriackiej administracji okupacyjnej czynnik wojskowy dominował nad cywilnym, także na szczeblu powiatu. Komendy powiatowe (Kreiskommando) skupiały w swoich rękach zadania wojskowe, gospodarcze i administracyjne. Komendantem powiatu był z reguły starszy rangą oficer. Jan Lewandowski, Okupacja austriacka w Królestwie Polskim (1914-1918), Dzieje Najnowsze 30/4, 1998, s. 31.
32. W maju 1939 roku w zarządzie Gminy Busko pracowali: wójt Ludwik Pasek, sekretarz Roman Stradowski, zastępca sekretarza Zygmunt Nowakowski, maszynistka Maria Tatarska i woźny Jan Kubicki. Na podstawie pisma Zarządu Gminy Busko do Dyrekcji Państwowego Zakładu Zdrojowego w Busku, zawierającego prośbę o wydanie pracownikom Zarządu i ich rodzinom kart wstępu do parku Zakładu Zdrojowego. APKi 2130/456.
33. Z życiorysu własnoręcznie sporządzonego przez Romana Stradowskiego w 1941 roku, zdeponowanego w aktach Urzędu Spraw Wewnętrznych, Ref. III (Ludność i Opieka Socjalna) starostwa niemieckiego, dotyczących okręgu buskiego Rady Głównej Opiekuńczej. AIPN GK 639/40. Fotografia z legitymacji służbowej RGO pochodzi również z tych akt.
34. W 1940 roku do zarządu powiatowego PCK wchodzili: przewodniczący Ignacy Dziurda z Kołaczkowic, I-szy zastępca przewodniczącego inż. Jan Rokosz z Buska, II-gi zastępca przewodniczącego dr Eugeniusz Budzyński (RS: nieobecny w Busku; w tym czasie, wiosna 1940 r., został zamordowany przez Rosjan w Katyniu), sekretarz Stanisław Wojciechowski z Łagiewnik (zastąpił w 1941 r. Romana Stradowskiego), skarbnik Lucjan Orłowski z Buska, członkowie zarządu dr Zygmunt Żubr, przewodnicząca Powiatowego Komitetu Młodzieży PCK Irena Turzańska, Maria Tylusińska, Leibus Prajs. AIPN 639/39, k. 100.
35. W lutym 1941 roku w powiecie buskim działało 12 ognisk PCK. Łączna liczba członków organizacji wynosiła 1275. Sprawozdanie w jęz. niemieckim z działalności oddziału PCK w Busku za styczeń 1941 roku. AIPN 639/39, k. 144.
36. Sprawozdanie w jęz. niemieckim z działalności oddziału PCK w Busku za luty 1941 roku. AIPN 639/39, k. 155.
37. Zarząd Rady Głównej Opiekuńczej (RGO) w Krakowie powołał z końcem sierpnia 1940 roku (po wcześniejszym zaakceptowaniu kandydatów przez starostę buskiego) członków Rady Opiekuńczej Powiatowej w Busku (od 1941 r. pod nazwą Polski Komitet Opiekuńczy) w osobach: Roman Stradowski – pełnomocnik PCK, mgr Kazimierz Budzyński – aptekarz w Busku-Zdroju, Michał Michalski – sekretarz Związku Gmin Powiatu Buskiego, ks. Henryk Peszko – wikariusz w Pińczowie, Józef Kowal – sekretarz hipoteczny w Pińczowie. AAN 125/378, k. 12-13.
38. Sporządzony w języku niemieckim protokół z pierwszego posiedzenia Rady Opiekuńczej Powiatowej w Busku w dniu 4 września 1940 r. AIPN GK 639/39, k. 112.
39. Kombatanckie Zeszyty Historyczne nr 10/2, Warszawa 1994, s. 45.
40. Kopie dokumentów, udostępnionych przez panią Iwonę Migasiewicz, spokrewnioną z M.Sz.
41. Teczka osobowa M.Sz. z akt Powiatowego Inspektoratu Oświaty w Wągrowcu, Arch. Państwowe w Gnieźnie, sygnatura 92/179/0/3/202.
42. Fotografię otrzymałem od pani Iwony Migasiewicz.
43. Maria Rutowska, Lager Glowna : niemiecki obóz przesiedleńczy na Głównej w Poznaniu dla ludności polskiej (1939-1940), ankiety osób represjonowanych IPN: Mariana, Janusza i Alfreda Szłapińskich. Poznań 2008.
44. Wspomnienia Amelii Sołtysiak, Część I – Dzieciństwo i okupacja, nagrane i udostępnione na Youtube przez internetowy periodyk publicystyczny Piewca.pl, 34. minuta. Dostęp grudzień 2020; AIPN GK 639/25, k. 72.
45. AIPN GK 639/42, k. 217; AIPN GK 639/41, k. 214.
46. Rodzina. Tygodnik Katolicki nr 47 (1359) / 1986, s. 8.
47. Prezesem OTOiKR w powiecie stopnickim był Jan Wojtas, sekretarzem – A. Drab. Pismo z 27.5.1938 r. do Banku Spółdzielczego w Chmielniku OTOiKR z zapowiedzią Walnego Zebrania Towarzystwa. APKi 2194/2, k. 29.
48. Leszek Marciniec, Znani i nieznani. Teodor Wesołowski. Tygodnik Ponidzia, nr 38/2001, s. 8.
49. Plan podziału zadań dla administracji starosty w Busku (Geschäftsverteilungsplan für die Verwaltung des Kreishauptmanns in Busko) (b.d.), APR 209/37, k. 62-67; Pismo starosty Schäfera z 14.2.1940 r. do Izby Rolnej (Landwirtschaftskammer) w Kielcach, w którym sprzeciwia się zatrudnieniu dodatkowego Kreisagronoma, bo przy ówczesnej sytuacji budżetowej starostwa, twierdził, jeden T. Wesołowski mu wystarczał. AIPN GK 639/8, k. 23.
50. BArch Ost-Dok 13/306, s. 4.
51. Pozostałymi nad-agronomami byli inż. Jan Olech, Zygmunt Braur, Antoni Prażmowski i Lucjan Makowski. Struktura i obsada personalna Urzędu Wyżywienia i Rolnictwa w starostwie buskim. AIPN GK 639/82, k. 12-13.
52. Uwagi i propozycje adresowane były nie do rolników, lecz do kierownictwa Urzędu Wyżywienia i Rolnictwa w starostwie. Były one starannie opracowane w języku niemieckim, pisane na maszynie. Nie zabrakło w nich kuriozum propagandy hitlerowskiej, słowa “Erzeugungsschlacht” (batalia o żywność). Jego bliższe objaśnienie – patrz przypis 30 w rozdziale “Propaganda”. APKi 2125/11.
53. Leszek Marciniec, Znani i nieznani. Teodor Wesołowski. Tygodnik Ponidzia nr 38/2001, s. 8.
54. Leszek Marciniec, Znani i nieznani. Lucjan Orłowski “Orlik”, Tygodnik Ponidzia nr 33/2001, s. 7; Józef Mrożkiewicz “Brzoza”, “W konspiracji i w walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów”. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Kielce 1997, s. 36.
55. T. Wesołowski wspólnie z Marianem Palmąką, przewodniczącym Powiatowej Komisji Ziemskiej, uchronił na posiedzeniach Powiatowej Rady Narodowej przed parcelacją majątek w Kurozwękach (własność Popielów). Majątek w całości (ok. 170 ha) przeszedł na skarb państwa. Leszek Marciniec, Ze wspomnień komisarza ziemskiego. Boski Zdrój nr 121 nr świąteczno-noworoczny 2006/2007, s. 9; Protokół z posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej powiatu stopnickiego, odbytego w dniu 7 października 1945 r., APKi 305/491, k. 17.
56. Tomasz Sikorski, Adam Wątor (wybór, wstęp i opracowanie), Liga Narodowa (1893-1928). Wybór relacji. Muzeum Historii Polski. Warszawa 2-15, s. 328.
57. Rodzice Zygmunta Żubra byli rolnikami, jak sam to określił w ankiecie personalnej z lutego 1940 r. Dziadek Zygmunta, Mikołaj, w sporządzonym dla władz rosyjskich w 1869 r. “Spisie rodzinnym” podał wielkość swojego folwarku – 161 dziesięcin ziemi. Wszyscy członkowie rodziny byli wyznania rzymskokatolickiego, co było wówczas jedynym wyznacznikiem polskiego pochodzenia. Na opublikowanej na portalu internetowym Uniwersytetu Wrocławskiego stronie “Szlachecki Ród Żubrów Herbu Sas” znajdujemy szczegółowe informacje m.in. o dziadkach i rodzicach Zygmunta Żubra. Opracowanie Zbigniewa Żubra “Kronika rodziny Żubrów” jest zdeponowane w Ossolineum we Wrocławiu, Dział Rękopisów pod nr akc. 121/2011-128/2011.
58. Agnieszka Młudzik, Występowanie i zwalczanie duru plamistego na ziemiach litewsko-białoruskich w latach 1904-1920. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny nr 1/76/2013, s. 17-22.
59. Informacja o mianowaniu dr. Zygmunta Żubra w grudniu 1924 r. na prow. lekarza powiatowego w Starostwie Stopnickim. Zastąpił dr. Leopolda Byrkowskiego, który został przeniesiony na stanowisko lek. pow. przy Starostwie w Włoszczowej. Zawiadomienia Generalnej Dyrekcji Służby Zdrowia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o awansach, nominacjach i przeniesieniach w Zakładach Państwowej Służby Zdrowia. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nr 2-6, Rok VII, Warszawa 31 grudnia 1924 r., s. 93.
60. Komunikat o lekarzach umówionych w Ciechocinku, Busku, Krynicy, Nowym Targu, Rabce, Truskawcu i Niemirowie dla urzędników państwowych, udających się na leczenie do zdrojowisk i uzdrowisk i wyposażonych w “karty porady”. Wydanie Poranne z 24.6.1925 r. wydawanej w Łodzi gazety “Republika” nr 171 Rok III, s. 5.
61. W listopadzie 1938 r. odbył się w Busku Zjazd Delegatów ZR powiatu stopnickiego. Przez miasto przeszła defilada, odczytano Hołd Wodzom Narodu, wygłoszono okolicznościowe przemówienia. W rocznym sprawozdaniu z dumą meldowano o 15 kołach Związku w powiecie, o 626 członkach, o dużej świetlicy w Busku, o dalszych ośmiu świetlicach na terenie powiatu. Członkowie ZR uczestniczyli w czynach obywatelskich: sadzenie drzewek, bezinteresowna praca przy budowie szkoły powszechnej i inne. Rezerwista. Organ Centralny Związku Rezerwistów, nr 2/1938, s. 15.
62. Donata Syryjczyk, Szkice o konspiracyjnej służbie zdrowia w Okręgu “Jodła” w latach 1939-1945. Lekarz Wojskowy nr 4/2012, s. 416, Smarzyński, s. 173.
63. Był drugim zastępcą prezesa zarządu. AIPN GK 639/39, k. 89 i 101; APKi 363/120, b.n.k.
64. Pismo dr. Żubra z 7.5.1941 r. do Żydowskiej Samopomocy Społecznej w Busku. AŻIH, Akta ŻSS, sygn. 211/148, b.n.k.
65. Pismo dystryktowej Izby Zdrowia w Radomiu z 21.4.1944 r. do Izby Zdrowia GG w Krakowie oraz pismo Wydziału Zdrowia w urzędzie gubernatora radomskiego z dnia 10.5.1944 r. do starosty buskiego ws. zastąpienia dr. Z. Żubra na jego stanowisku innym lekarzem. AIPN GK 639/67, k. 59, 61 i 63.
66. Starostwo w Busku przesłało podanie Z. Żubra o przejście na emeryturę i jego akta personalne do urzędu kadr gubernatora radomskiego. Ten wysłał całość 13 stycznia 1945 r., już po ewakuacji biura do Częstochowy, do Izby Rent (Rentenkammer) w Warszawie. Na potwierdzenie odbioru pismo zostało opatrzone pieczęcią “wpłynęło” z datą 17.1.1945 r., tj. w dniu wyzwolenia Warszawy. Można domniemywać, że Izba Rent była już ewakuowana z Warszawy przed 17.1.1945 r. Nie wiedzieć tylko, jakim sposobem akta i owo pismo z Częstochowy wróciły do akt starostwa w Busku. Ankiety osobowe Z. Żubra w starostwie buskim. AIPN GK 639/85.
67. Leszek Marciniec, Polskie Drogi. Rodzina Żubrów. Tygodnik Ponidzia nr 51/2002, s. 8.