Urząd Spraw Wewnętrznych (Amt für Innere Verwaltung)

W pierwszych miesiącach okupacji sprawami “bezpieczeństwa wewnętrznego” zajmował się  Wydział II – Referat Policyjno-Gospodarczy (Polizei- und Wirtschaftsreferat), komórka określana także jako “Ordnungsdienst” (służba porządkowa)1. Kierownikiem tej jednostki był Bela von Christen2
Prowadzono tu sprawy meldunkowe i obywatelstwa, wydawano wszelkiego rodzaju zezwolenia (np. na posiadanie broni, na podróżowanie koleją) oraz przepustki i zaświadczenia (np. rejestracja rowerów). Stąd wychodziły polecenia dla żandarmerii i Sonderdienstu. Tu przygotowywano korespondencję z policją bezpieczeństwa. 
Po zmianach w strukturze starostwa w 1941 r. sprawy te trafiły do nowo utworzonego Urzędu Spraw Wewnętrznych (Amt für Innere Verwaltung), w którym sprawowano także nadzór nad Związkiem Gmin, Komendą Służby Specjalnej (Sonderdienst) i Powiatową Kasą Oszczędności w Busku.
Niezależnie od nazwy tej komórki w strukturze organizacyjnej starostwa, przez całą okupację działał tu referat karno-administracyjny. Karano chętnie i często i przy tym bez większego poszanowania własnych przecież, okupacyjnych reguł, wyniesionych do rangi rozporządzeń. Urzędnikami namaszczonymi do tych zadań przez Wydział Główny Finansów rządu GG byli Bela von Christen, Luitpold Korz i Rudolf Single3.

Po przyjęciu ostatecznej struktury organizacyjnej starostwa w 1943 r., funkcje policyjne Wydziału Spraw Wewnętrznych przeniesiono do utworzonego Urzędu ds. Policyjnych (Amt für Polizeiangelegenheiten)4. Kierowanie Urzędem ds. Policyjnych powierzono Korzowi w styczniu 1944 roku5.

W strukturach całej lokalnej administracji, także organów policyjnych, Wydział Spraw Wewnętrznych i Wydział Spraw Policyjnych starostwa odgrywały wiodącą, koordynującą, rolę w sprawowaniu władzy w powiecie, tj. w zapewnieniu maksymalnej eksploatacji gospodarczej, w sianiu terroru w obliczu stwierdzonego lub domniemanego oporu, w akcji eksterminacyjnej ludności polskiej i żydowskiej. Przesyłane regularnie do tych komórek raporty żandarmerii przekazywane były dalej – stosownie do potrzeb i zainteresowań – m.in. do Arbeitsamtu i do Wydziału Wyżywienia i Rolnictwa6.

O roli Urzędu Spraw Wewnętrznych, względnie Urzędu Spraw Policyjnych i ulokowanego tam L. Korza pisał H. Smarzyński: “Referat polityczny przez prowadzenie ścisłe ewidencji ludności, a zwłaszcza przez akcję wydawania dowodów osobistych niemieckich zwanych “kennkartami” przygotował w 1942 r. szerokie pole do akcji eksterminacyjnej na wielką skalę dla gestapo, żandarmerii, ekspedycji karnej oraz “Arbeitsamtu”. Każdy Polak, który nie mógł wylegitymować się od jesieni 1942 r. “kennkartą” niemiecką, był poczytywany za “bandytę” i jako taki był rozstrzeliwany na miejscu albo też w najlepszym wypadku był wysyłany do obozu koncentracyjnego. Kierownik referatu politycznego Niemiec Korz to jednocześnie jeden z głównych przedstawicieli gestapo w starostwie, przez którego ręce przechodziła cała akcja zatwierdzania kennkart, a łącznie z tym od niego niego szły dyrektywy do aresztowań ludzi “niewygodnych i niepewnych”7.

Przypisy

  1. Podział kompetencji w administracji starosty w Busku” (Geschäftsverteilungsplan für die Verwaltung des Kreishauptmanns in Busko) (b.d.), APR 209/37, k. 62-67.
  2. W tym wydziale pracowała od początku Auguste Bischoff z.d. Tulacz, pochodząca z Bruck an der Murr (Austria). Protokół z przesłuchania Bela von Christen w charakterze świadka w dniu 10.11.1966 r. w Krajowym Urzędzie Kryminalnym Badenii-Wirtembergii (Landeskriminalamt Baden-Württemberg) w ramach prowadzonego przez Centralę Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu wstępnego postępowania “Rozpoznanie okoliczności mordu na ludności żydowskiej i polskiej na terenie powiatu Busko / Dystrykt Radom (Polska) w latach 1942 do 1945”. BArchL B162/6208 Bd. 5, k. 1051-1052. Protokół z przesłuchania Emmy Lenz (b. kancelistki w starostwie buskim) w dochodzeniu Prokuratury przy Sądzie Krajowym w Stuttgarcie “przeciwko nieznanym, przeciwko Wilhelm Schäfer, przeciwko Johann Hansel w związku z przestępstwami zabójstwa na ludności polskiej i żydowskiej Buska i Chmielnika (Polska) i deportacji ludności żydowskiej do KZ Treblinka (Polska). Staatsarchiv Ludwigsburg EL 317 III Bü 904, k. 6.
  3. Dyspozycja starosty z 1.10.1942 r. w oparciu o dekret Wydziału Głównego Finansów. AIPN GK 639/4, k. 148.
  4. Utworzenie urzędów ds. policyjnych jako instytucji włączonych (eingegliedert) do starostw, wynikało z wcześniejszego utworzenia w strukturze rządu GG sekretariatu stanu ds. bezpieczeństwa (dekret Führera z 7.5.1942 r.). Na mocy zarządzenia administracyjnego (Verwaltungsanordnung) o dystryktowych, powiatowych i miejscowych urzędach policyjnych w Generalnym Gubernatorstwie z 8.7.1943 r. (Dz.Rozp.GG nr 52/1943, s. 306), staroście, dla realizacji jego zadań policyjnych, podporządkowano pluton żandarmerii. Por. Maria Wąsik, Urząd Kreishauptmanna w hitlerowskim aparacie władzy w Generalnym Gubernatorstwie [w:] Czesław Pilichowski (red. nauk.), Zbrodnie i sprawcy: ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1980, s. 519-525.
  5. Odpis protokołu z przesłuchania L. Korz z dnia 12.6.1963 r. w charakterze świadka w postępowaniu Prokuratury Monachium (München) I, nr akt 1a Js 311/60, przeciwko b. żandarmowi z Nowego Korczyna, Stürmann. Odpis protokołu sporządzonego przez Bawarski Urząd Kryminalny (Landeskriminalamt Bayern) jest zdeponowany w aktach postępowania Prokuratury Stuttgart nr 18 Js 597/67 (Dochodzenie przeciwko Wilhelm Schäfer z powodu zagłady Żydów na terenie powiatu Busko (Polska); deportacja Żydów do KZ Treblinka (Polen)). Staatsarchiv Ludwigsburg (StAL) AL EL 317 III Bü 475, k. 60.
  6. Jak intensywna była działalność inwigilacyjna żandarmerii i odpowiednio wydziałów spraw wewnętrznych i policyjnych, nadzorujących i zlecających żandarmerii najróżniejsze czynności, dowodzi pośrednio liczba dziennika 708/42 raportu żandarmerii przesłanego 3 lipca 1942 r. do Korza, a przez niego dalej do Urzędu Wyżywienia i Rolnictwa. AIPN GK 639/51, k. 111.
  7. Henryk Smarzyński, “Powiat Busko-Zdrój przed 1 IX 1939 i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945”, Kraków 1960, s. 222.