Dekanat chmielnicki

Parafie w dekanacie chmielnickim:
Chmielnik, Drugnia, Gnojno, Lisów, Pierzchnica, Piotrkowice, Potok, Sędziejowice, Szaniec, Szydłów. 

Chmielnik – Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Rys. Chmielnik  – Kościół parafialny¹.

Informacje dodatkowe:
Zdawałoby się błahą i drugorzędną potrzebą księży w pracy duszpasterskiej było używanie roweru jako środka lokomocji. Bynajmniej. Nie wystarczało posiadać rower. Potrzebna była zgoda władz okupacyjnych na korzystanie z niego. Zapewne zwiększona dzięki rowerowi mobilność Polaków upatrywana była przez Niemców jako zagrożenie interesów III Rzeszy na terenach okupowanych.
Wyższy Dowódca Policji i SS w GG, F. Krüger, wydał w sierpniu 1942 r. rozporządzenie o obowiązku rejestracji rowerów i o korzystaniu z nich tylko za zgodą władz policyjnych i tylko wtedy, gdy uzasadniały to ważne przyczyny zawodowe lub inne. Wniosek, poparty przez instytucję zwierzchnią lub pracodawcę, rozpatrywany był przez starostę powiatowego. Rozporządzenie dopuszczało możliwość konfiskaty roweru².
W obliczu takiego zagrożenia biskup sandomierski wystąpił do Dowódcy Policji i SS w dystrykcie radomskim z wnioskiem o zwolnienie księży od zdawania rowerów. Były one, uzasadniał, niezbędne do posługi duszpasterskiej i nauczania religii w szkołach wiejskich. Biskup dowodził, jak oczywisty jest jego wniosek, gdy konie musiały być oddane Wehrmachtowi, a te, które pozostały, niezbędne były w rolnictwie³.
Zaświadczenia dla księży były wydawane.

Ksiądz Paweł Sobik, wikariusz w Chmielniku, aktywny, wszędobylski, uczynny i lubiany przez parafian, także w późniejszych jego miejscach pobytu w Janinie i Balicach, miał żal w październiku 1942 r. do Kurii Biskupiej, że od miesiąca zwlekała z przysłaniem potwierdzenia, że posiadanie roweru jest mu niezbędne w celach duszpasterskich, odwiedzania chorych, itd⁴.

Niemcy w grudniu 1943 r. po raz kolejny dowiedli braku zaufania do polskich posiadaczy rowerów, a także ujawnili swoje zakusy, by zagarnąć rowery na własne potrzeby. Dowódca Policji i SS Dystryktu Radomskiego skierował do starostów zarządzenie o odstąpieniu od używania metalowych tabliczek rejestracyjnych. Stały się surowcem niezbędnym dla gospodarki wojennej i miały być zastąpione dowodami rejestracyjnymi. Zalecono, aby przy tej okazji sprawdzać, czy istotnie posiadanie roweru jest niezbędne. Jeśli nie, rower należało skonfiskować i przekazać właściwemu komendantowi policji lub żandarmerii⁵.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Chmielnik⁶

Ksiądz Bogumił Bittner
Bogumił Bittner urodził się w 1865 r., święcenia kapłańskie otrzymał w 1889 r. Pracował w parafiach: Koszyce (1901-1908), Wodzisław (proboszcz 1913), Chmielnik (proboszcz i dziekan 1926-1942). Był kanonikiem gremialnym Kolegiaty Wiślickiej. Zmarł w 1942 roku⁷.

Ksiądz Witold Rok
Witold Rok urodził się 22.6.1890 r., otrzymał święcenia kapłańskie w 1906 r. Był wikariuszem w parafiach: Sosnowiec (1916-1917), Chrząstowo (1925), Czarnca (1931). W Pierzchnicy był proboszczem w latach 1931-1942. W tamtym czasie współpracował z oddziałami Armii Krajowej. Przechowywały one niejednokrotnie broń i amunicję w zabudowaniach kościelnych⁸.
W grudniu 1942 r. został proboszczem parafii w Chmielniku i jednocześnie dziekanem dekanatu chmielnickiego. Zmarł 13.10.1953 roku⁹.

Ksiądz Władysław Czesław Kwieciński

Ksiądz Tomasz Wróbel
Tomasz Wróbel urodził się 15.12.1908 r. w Kucharach k/Wiślicy, otrzymał święcenia kapłańskie 10.6.1933 r. Był wikariuszem w parafiach: Sławków (1933), Kije (1936), Chmielnik (1939), Podlesie (1941). W parafii Podlesie był proboszczem od 9.9.1941 r.
Dnia 18.1.1943 r. został powołany na stanowisko notariusza-archiwariusza w Kurii Biskupiej w Kielcach. Był współtwórcą powstałego w 1938 r. Archiwum Diecezjalnego.
W drugiej połowie lat 30-tych, ks. T. Wróbel został mianowany kapelanem wojskowym rezerwy¹⁵.
W latach wojennych studiował na kompletach tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, gdzie spotkał się m.in. z prof. Gerardem Labudą i ks. dr. Mieczysławem Żywczyńskim. Po wojnie studiował na UJ i został w 1947 roku magistrem w dziedzinie historii Kościoła¹⁶.
W latach 30-tych i powtórnie w roku 1947 był kapelanem Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Norbertanek w Imbramowicach. We wrześniu 1945 biskup Czesław Kaczmarek powierzył ks. T. Wróblowi, piastującemu wówczas urząd Notariusza Kurii Biskupiej, nauczanie religii w Prywatnym Żeńskim Liceum i Gimnazjum SS. Nazaretanek im Królowej Jadwigi w Kielcach. Od 21.12.1951 r. pełnił funkcję Kanclerza Kurii, a od 30.1.1957 r. był bibliotekarzem z Seminarium Duchownym. W maju 1957 r. został mianowany Kanonikiem Honorowym Kapituły Kieleckiej. Wykładał historię w Seminarium Duchownym w latach 1960-1973. W 1975 r. został Prałatem Scholastykiem Kapituły. W 1983 r. zrezygnował z funkcji archiwariusza Kurii. Ksiądz Tomasz Wróbel zmarł 4.7.1985 roku¹⁷.  

Ksiądz Stanisław Oleś
Stanisław Oleś, s. Jana i Stanisławy Kulawik, urodził się 19.4 .1916 w Bydlinie pow. Olkusz.
Był wikariuszem w parafii Chmielnik w 1945 r.¹⁸, w Małogoszczy do 1948 r., następnie w Brzezinach. Tam był katechetą m.in. w szkole w Woli Morawickiej. Był proboszczem w parafii pw. Chrystusa Króla w Kielcach (1951-1954), w Brzegach (1954-1961) i w Ogrodzieńcu (1963-1993).
Ksiądz Stanisław Oleś zmarł 4.1.1998 r. w Kielcach. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sosnowcu-Klimontowie¹⁹.

Drugnia – Parafia pw. Świętego Wawrzyńca

Ksiądz Antoni Marszałek
Antoni Marszałek urodził się w 1874 r. Święcania kapłańskie przyjął w 1911 r.
Był wikariuszem m.in w parafii Gorzków (1913)²¹. Na proboszcza w Drugni był został mianowany w 1923 roku²².
Wspólnie z H. Ciosińską (Kazimierz Ciosiński był kierownikiem szkoły) ks. A. Marszałek zainicjował działalność w Drugni Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Żeńskiej, którego został patronem²³. Był jednym z założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Drugni.
W czasie okupacji niemieckiej udzielał schronienia partyzantom, odprawiał w ich intencji nabożeństwa. Z jego inicjatywy parafianie uratowali dzwony kościelne przed grabieżą niemiecką, zakopując je na cmentarzu parafialnym. Z narażeniem własnego życia ukrywał w krypcie kościoła parafialnego Żydówkę z Chmielnika²⁴.
Jesienią 1941 r. ksiądz A. Marszałek zachował się godnie wobec butnego, aroganckiego rolnika powiatowego, Heinricha Wagnera, odmawiając mu pożyczenia baranicy na nogi. Rozjuszony Wagner potraktował okrutnie księdza proboszcza. Spowodował uwięzienie go, starego już człowieka, w karnym obozie pracy w Słupi Pacanowskiej na kilka tygodni i całe jego zboże polecił zabrać na kontyngent²⁵. O przetrzymywaniu księdza A. Marszałka w Słupi powiadomił Kurię Biskupią w Kielcach ksiądz Adam Adamek, dziekan pacanowski.
Ksiądz Antoni Marszałek zmarł 20.2.1948 r. w Drugni²⁶. 

Gnojno – Parafia pw. Świętego Jana Chrzciciela

Rys. Gnojno – kościół parafialny²⁷

Proboszczem był ksiądz Stanisław Skurczyński (1931-1962), wikariuszami byli księża Jan Banasiewicz(1941-1942) i Paweł Koppe OMI (1942-1945).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Gnojno

Ksiądz Stanisław Skurczyński
Stanisław Skurczyński, syn Michała i Marianny, urodził się 4.4.1892 r. w Pińczowie. Po ukończeniu miejscowego progimnazjum rozpoczął w 1909 r. studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach. 

Fot. Ks. Stanisław Skurczyński

Ksiądz St. Skurczyński zasłużył się wielce dla nauki i muzealnictwa. Był odkrywcą i kolekcjonerem zabytków archeologicznych, numizmatycznych oraz przyrodniczych. Był społecznikiem, gorącym patriotą i popularyzatorem wiedzy o pradziejach. W czasie wojny, w jego plebanii oprócz stałych domowników przebywało wiele osób będących w potrzebie, nie mających dachu nad głową. W swojej pasji archeologa ks. St. Skurczyński wygłaszał odczyty, publikował rozprawy naukowe, aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Archeologicznym.
“Przyuczony” archeolog-amator, dysponujący po stosunkowo krótkim czasie dużą wiedzą i doświadczeniem, napotykał na trudności ze strony chłopów, którzy rozkopywali i niszczyli jego odkrywki archeologiczne w poszukiwaniu złota i srebra.
Niechętne prowadzeniu wykopalisk przez księdza, choć prowadzonych profesjonalnie, były czynniki administracyjne i naukowe. Feliks Przypkowski z Jędrzejowa, lekarz, astronom i kolekcjoner, pełniący funkcję delegata Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych, zabronił proboszczowi prac archeologicznych. Podobnie zachował się Stefan Krukowski, konserwator II okręgu – południowowarszawskiego: traktując księdza jako amatora i szkodnika, zakazał mu badań. Ks. St. Skurczyński nie porzucił jednak swoich pasji²⁸.
W czasie okupacji, w lipcu 1943 r., zbiorami archeologicznymi proboszcza St. Skurczyńskiego zainteresował się Wydział Główny Muzeów – Urząd ds. Pomników (Hauptabteilung der Museen – Denkmalamt) przy rządzie Generalnego Gubernatorstwa. Krakowski urzędnik nakazał staroście buskiemu zabezpieczenie i konfiskatę eksponatów znajdujących się na plebanii w Gnojnie, jako dowodów na niemiecką prehistorię tych okolic. Wysłany z Buska do rozpoznania sprawy radca szkolny Hans Pfitzner okazał się być przyzwoitym Niemcem i po obejrzeniu zbiorów u księdza zamiast przyczynić się do ich konfiskaty zameldował swoim zwierzchnikom, że zbiory już przed wojną przekazane zostały do Muzeum Diecezjalnego w Kielcach²⁹.
Ksiądz St. Skurczyński oddał w latach 60-tych dużą kolekcję własnych znalezisk archeologicznych do Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. 
Jako emeryt od 1963 r. mieszkał w charakterze rezydenta w Bogucicach, Chełmcach i przez kilka miesięcy w swoim rodzinnym Pińczowie, gdzie zmarł 13 czerwca 1972 r. i tam został pochowany³⁰.

Ksiądz (sługa boży) Jan Banasiewicz
Jan Banasiewicz, syn Jana i Magdaleny z Gondków, urodził się 01.02.1916 r. w wielodzietnej, biednej rodzinie chłopskiej w Szczekarzowie (parafia Skalbmierz). Szkołę podstawową ukończył w Przybenicach, a następnie Państwowe Gimnazjum w Rogoźnie Wielkopolskim. W 1935 roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął w dniu 08.03.1941 r. Pracował kolejno jako wikariusz w parafiach Gnojno, Kielce, Mieronice i Jędrzejów. W latach 1951-1965 był proboszczem w Nagłowicach, następnie w Irządzach. Ksiądz Banasiewicz posiadał cenną bibliotekę, gromadził obrazy. Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym. W 1967 r. został mianowany dziekanem dekanatu lelowskiego i szambelanem papieskim. Zmarł w dniu 16.07.1969 r. w Irządzach. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Skalbmierzu.Z osobą księdza J. Banasiewicza związana jest historia figury Chrystusa na krzyżu, którą uszkodzili strzałami niemieccy żołnierze na plebanii w Jędrzejowie. Ksiądz nie rozstawał się z tym krzyżem aż do śmierci. Krzyż obecnie znajduje się w Kolegiacie Skalbmierskiej³¹.

Lisów – Parafia pw. Świętego Mikołaja Biskupa Wyznawcy

Miejscowości w parafii:
Gmina Maleszowa – Brody, Lisów, Ługi, Maleszowa
Gmina Morawica (pow. kielecki) – Brudzów Duży, Brudzów Mały, Chałupki, Łabędzie, Obice, Poręba Morawicka, Radomice, Świerczyna, Zaborze
Gmina Szczecno (pow. kielecki) – Górki, Skrzelczyce.

Proboszczami byli ks. Jan Banach (1920-1945) i ks. Antoni Zagała (1945-1978).

Wikariusze: ks. Julian Moskwa (1939-1941), Ks. Bolesław Galon (1942-1943), ks. Jan Ciemiński (1943-1945).

Informacje dodatkowe:
Tragicznie zapisał się w pamięci mieszkańców i parafii Lisów dzień 13 stycznia 1945 r., kiedy doszło tu do bitwy pancernej. Znajdujący się na wzgórzu kościół był dla Niemców ważnym punktem strategicznym. Pod murami kościoła składowali i naprawiali wozy pancerne, czołgi, ciężki sprzęt artyleryjski.
Niemcy zostali zaatakowani przez Rosjan na terenie Lisowa, części Maleszowy, Skrzelczyc, Chałupek i Zaborza. W bitwie poległy setki żołnierzy po obu stronach. Mieszkańcy Lisowa pochowali ich na cmentarzu przy kościele parafialnym. Z ponad stu domostw w Lisowie ocalało jedynie kilka. Kościół został poważnie uszkodzony, a plebania spalona.
O dramacie miejscowej ludności i ogromie zniszczeń, powstałych na skutek działań wojennych, świadczą zapiski w księdze parafialnej:
“Ludzi zginęło około 70 osób pobitych i popalonych i wiele rannych. Dobytek żywy, wcześniej zarekwirowany, a w ofensywie pobity rozkradziony i zniszczony. Kościół ocalał, co było największym szczęściem w nieszczęściu. Wszystkie zabudowania plebańskie i dla służby spalone od bomb. Ks. Prob. Kanonik Jan Banach schronił się ze swoją siostrą do piwnicy, gdzie siostra została ranna od odłamków bomby. Wszystko się spaliło. Został w sutannie, w butach i z zegarkiem, gdzie i buty mu zdjęto i zegarek zabrano, a więc w kaloszach i w burce w styczniu pasterzował. Ksiądz wikary Jan Ciemiński przeżył wiele strachu, bo schował się do piwnicy pod plebanię i z tamta uciekł, to znów do kościoła przedostał się i tam szyby leciały. Nerwowo nie wytrzymał, położył się w okopie w ogrodzie to i tam znów o mało że mu nóg nie pogniótł czołg rosyjski. Wreszcie zatrzymał się w piwnicy w ogrodzie z organistami. Kościół ocalał, ale smutny jego widok zewnętrznie i wewnętrznie. Skarpy poobrywane od pocisków. W kaplicy św. Barbary wyziera kula odwrócona, dzięki czemu nie wybuchła jeno wypchnęła epitafia. Wewnątrz drzwi potrzaskane, w oknach ani szybki. Dach jak sito od kulomiotów i rozerwanych granatów, parę belek ściętych, wieża oberwana z blachy, ale kościół stoi. Wewnątrz spustoszenie. Ani świecy, ani obrusa, wszystko otwarte, oderwane, przeszukane i przewrócone sto razy, na posadzce pełno tynków, śmieci, słomy i gruzów. Nawet w podziemiach, tj. w piwnicy grobów Krasińskich, w kaplicy Św. Barbary powywracane trumny. Na cmentarzu kościelnym i grzebalnym powywracane pomniki i rozbite. Plebania drewniana spalona, ze stodoły ani śladu, obory spalone i mury poprzerywane. Organistówka, tj stara karczma, w której mieściła się Kasa Stefczyka, mleczarnia spalone – wszystko od palącego się czołgu. Niemieckie czołgi, zwane Tygrysy, rozbite, a właściwie spalone, których zostało na ziemi plebańskiej sześć. Płoty popalone mury popalone”³².
Po zakończeniu wojny potrzeba było wiele wysiłku i trudu parafii i mieszkańców, aby przywrócić dawny wygląd świątyni. Ogromne zasługi na tym polu położył ks. proboszcz Antoni Zagała, pracujący w parafii od 1945 r.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Lisów

Ksiądz Jan Banach – urodz. w 1885 r., wyświęcony na kapłana w 1908. W 1913 r. był proboszczem w Małogoszczy³³.

Ksiądz Antoni Zagała
Antoni Zagała urodził się w 1901 r. w Przychodach, parafia Kidów (pow. zawierciański).
Święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa A. Łosińskiego 6.6.1926 r. Po trzech latach wikariatu został proboszczem najpierw w Bolminie, następnie w Goszczy (1936). Od października 1945 do 1978 roku był proboszczem w Lisowie. W 1965 r. został odznaczony przywilejem Rokiety i Mantoletu, zaś w 1977 r. kanonikiem Kapituły Wiślickiej.
W Lisowie odbudował kościół parafialny, częściowo uszkodzony na skutek działań wojennych w styczniu 1945 r. Następnie urządził wnętrze świątyni: organy, witraże, malatura, ławki, konfesjonały i prawie wszystkie meble kościoła i zakrystii. Dla pracowników kościelnych wybudował dom parafialny³⁴.
W powojennych realiach PRL-wskich A. Zagała był niezłomny wobec ataków na Kościół i religijność jego parafian. W kronice parafialnej zachował się zapis z 1958 r. „W parafii zaszły przykre chwile, bo w szkołach w Obicach, Maleszowej, Brudzowie i Lisowie usiłowano zawiesić zdjęte krzyże i wskutek tego parę osób zatrzymano w areszcie, inni popłacili kary pieniężne, odbyły się kolegia i sądy. Proboszczowi odebrano prawo nauczania w szkole, lecz (…) ministerstwo oświaty przywróciło mu to prawo”³⁵.
Na czas obecności Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kielcach 16 lipca 1966 r. w ramach uroczystości milenijnych, ks. A. Zagała polecił wiernym, aby licznie tam się udali, by pokazać ateistom, że „jesteśmy silni, że nas dużo i nikt nam nic nie zrobi”. Gdy następnego dnia Prymas był w drodze z Kielc do Wiślicy, mieszkańcy Woli Morawickiej, Brudzowa, Chałupek, Radomic i Lisowa wyszli mu na powitanie z kwiatami, świecami i śpiewem, by – zgodnie z zamysłem proboszcza A. Zagały – “oddać hołd Wyszyńskiemu i biskupom oraz okazać, że nie są osamotnieni, że jesteśmy z nimi”³⁶.
W biogramie, zachowanym w dokumentach archiwalnych zawarte jest zdanie “Poza tym dba o posługę duszpastersko-katechetyczną swoich parafian, których kocha jak prawdziwy i troskliwy ojciec”.
Ksiądz Antoni Zagała zmarł 24.11.1978 r. w Katowicach. Został pochowany w Lisowie³⁷.

Ksiądz Bolesław Galon

Fot. Ks. Bolesław Galon³⁹.

Ksiądz Jan Ciemiński
Jan Ciemiński, s. Józefa i Władysławy, urodził się 22.10.1908 r. w Stopnicy. Tam ukończył szkołę powszechną i Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. W 1931 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk biskupa A. Łosińskiego w dniu 6.6.1936 r.
Wikariuszem był w parafiach: Nowy Korczyn (1936), Chęciny (1937), Bieliny (1941), Zagość 8.1943) i Lisów (9.1943). Proboszczem był w Balicach (od 16.4.1945), a od 4.5.1945 dodatkowo administrował parafią Kargów. Z tamtego czasu (24.1.1956) pochodzi opinia księdza dziekana o zasługach ks. J. Ciemińskiego: “Olbrzymi wkład pracy przy dźwignięciu kościoła i zabudowań parafialnych ze zniszczeń wojennych, otoczeniu cmentarza przykościelnego murem, zbudowaniu dzwonnicy, wybudowaniu organistówki oraz kupieni dwóch dużych dzwonów i co najgłówniejsze niezmordowana i systematyczna praca nad urobieniem religijnym i moralnym parafian”.
Ksiądz Jan Ciemiński zmarł 18.1.1971 r. w szpitalu w Busku-Zdroju i został pochowany w Stopnicy⁴⁰.

Ksiądz Julian Moskwa
Julian Moskwa, s. Jana i Katarzyny z Pawlusków, urodził się 1.7.1911 r.w Grabowcu. Po edukacji w gimnazjach kieleckich Śniadeckiego i Reja wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach w 1932 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 20.6.1937 r. z rąk biskupa Fr. Sonika. Najpierw był etatowym prefektem szkoły powszechnej w Pińczowie (1937) i w gimnazjum Św. Stanisława Kostki w Kielcach (1938/1939)⁴¹. Wikariuszem był w parafiach: Lisów (od 22.9.1939 r.), Włoszczowa (1941), Oleszno (1942), Kozłów Miechowski (1942), Irządze (1943). Proboszczem był w parafiach: Drużykowa (1947), Przyłęk Szlachecki (1949), Kargów (1957). Budował i remontował kościoły w tych parafiach.
Na emeryturę przeszedł w 1984 r. Zmarł 16.3.1985 r. w Kargowie i został pochowany w Piotrkowicach⁴².

Pierzchnica – Parafia pw. Świętej Małgorzaty Panny i Męczennicy

Rys. Pierzchnica – Wnętrze kościoła parafialnego⁴³.

Proboszczami byli ks. Witold Rok (1931-1942) i ks. Franciszek Tomczyk (1942-1946).
Wikariusze: ks. Władysław Czerwiński (1940-1941), ks. Teofil Ząbek (1941-1943), ks. Józef Nowak (1942-1943), ks. Marian Grzesikowski (1943-1944), ks. Jan Majka (1945-?), ks. Józef Olechno z diecezji wileńskiej (11.1939-2.1940).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Pierzchnica⁴⁴

Dnia 21.6.1931 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk ks. bp. Augustyna Łosińskiego.
Był wikariuszem na Karczówce w Kielcach i w Małogoszczu. Tam rozpoczął formowanie nowej parafii w Wesołej, która przyjęła nazwę Wierna. Ks. F. Tomczyk był jej pierwszym proboszczem (1933-1942).
W latach 1942-1946 był proboszczem w Pierzchnicy. Przez kilka miesięcy 1947 roku był proboszczem w Kielcach na Baranówku, by przejść następnie na stanowisko kierownika dekanalnego “Caritas” dekanatu kieleckiego.
W 1951 r. został aresztowany w związku ze sprawą ks. bp. Czesława Kaczmarka. Nie dał się wciągnąć w batalię niszczenia biskupa, choć właściwie w tym celu był aresztowany i przetrzymywany. Zeznając jako świadek na pokazowym procesie nie dostarczył oskarżycielom żadnych elementów, które mogłyby obciążyć biskupa. Sam został, po rocznym śledztwie, skazany wyrokiem Sądu Najwyższego na 5 lat więzienia “za przechowywanie i handel obcą walutą”. Zaliczył ciężkie więzienia dla skazanych za przestępstwa polityczne. Więziony był w Kielcach, Warszawie, Sandomierzu, Sztumie i Rawiczu. Na stanie jego zdrowia szczególnie odbił się pobyt w Sztumie, gdzie całymi dniami przetrzymywano go w celi zalanej wodą sięgającą kolan. Opuścił więzienie 18 września 1954 r. Tego roku objął probostwo w Oleśnicy. W 1957 roku został mianowany proboszczem i dziekanem w Chmielniku oraz został wyróżniony godnością kanonika honorowego Kapituły Wiślickiej.
Na początku lat 60. ubiegłego wieku władze komunistyczne kilkakrotnie karały księdza grzywnami za nierejestrowanie punktów katechetycznych istniejących na terenie parafii oraz za brak parafialnej księgi finansowej. Ksiądz Tomczyk grzywien nie płacił. Na poczet zaległości finansowych ściągnięto mu nawet zegarek z ręki.
30 listopada 1981 r. schorowany ks. Franciszek Tomczyk ustąpił z probostwa w Chmielniku. Zamieszkał w Domu Księży Emerytów w Kielcach. Zmarł 20 marca 1982 roku⁴⁵. 

Ksiądz Władysław Czerwiński
Władysław Czerwiński, s. Jakuba i Marianny ze Starczyńskich, ur. 27.6.1911 r. w Skale koło Ojcowa, wyświęcony dnia 17.2.1940 r. przez księdza biskupa Czesława Kaczmarka. Mianowany wikariuszem w Pierzchnicy (1940), Kozłowie Małogoskim (1941), w katedrze kieleckiej (1942), Kozłowie Miechowskim (1943), Krzcięcicach (1945), administratorem parafii Kossów (1948), Ostrowce (1957). Jako proboszcz pracował w parafii Piotrkowice koło Chmielnika (1966), Pierzchnica (1969), Ostrowce. Był wicedziekanem dekanatu Nowy Korczyn (1973), wikariuszem ekonomem w Pradłach (1978). W 1969 roku został odznaczony godnością prałata prałata Jego Świątobliwości. W roku 1979 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w domu Księży Emerytów w Kielcach.
Zmarł dnia 19.8.1991 r. w szpitalu na Czerwonej Górze. Został pochowany na cmentarzu Nowym w Kielcach w grobowcu Księży Emerytów⁴⁶.

Ksiądz Teofil Ząbek
Teofil Ząbek urodził się w 1910 roku. Wyświęcony był na kapłana w 1941 roku. Był wikariuszem w parafiach: Pierzchnica (1941-1943) i Chmielnik (1943-1945).
W styczniu 1945 r. czasowo sprawował opiekę nad Parafią Potok, gdzie walki frontowe poczyniły ogromne straty, a wielu parafian zginęło, głównie od pozostawionych niewypałów⁴⁷.
Proboszczem był parafii w Piasek Wielki (1945-1955).
Ksiądz Teofil Ząbek zmarł tragicznie (rażony piorunem) 3.7.1955 r. Został pochowany na cmentarzu w Piasku Wielkim⁴⁸.

Ksiądz Józef Nowak
Józef Nowak, s. Stanisława i Marianny z Kamińskich, ur. 10.2.1910 r. w Miłocicach k/Słomnik. Święcenia kapłańskie przyjął 20.6.1937 r. Mianowany został wikariuszem w Leszczynach (1937), Kurzelowie (1938), Kijach (1939), Świętomarzy (1940), Pierzchnicy (1942), Książnicach Wielkich (1943), Wolbromiu (1944), Tczycy (1945), Tumlinie (1945). Dnia 11.8.1945 r. otrzymał zezwolenie na zatrudnienie w diecezjach zachodnich. Samowolnie podjął pracę na stanowisku kapelana WP w Przemyślu (1948), w Międzyrzeczu (1953). Następnie podjął pracę w Diecezji Gorzowskiej: Brzesko (1956), Maszewo (1958). Do końca życia mieszkał w Międzyrzeczu Wlkp. jako emeryt. Tam zmarł 11.5.1984 r. i tam został pochowany⁴⁹. 

Ksiądz Marian Grzesikowski – ur. 1903, wyświęcony na kapłana w 1932 r.. W latach 1940- 1942 był wikariuszem i katechetą w parafii Jangrot⁵⁰. Zmarł 28.9.1978 r. w Wolwanowicach (par. Bobin)⁵¹.

Ksiądz Jan Majka
Jan Majka, syn Jana i Katarzyny z Czechów, urodził się 19.11.1912 r. w Dobrakowie, pow. Olkusz. Po ukończeniu gimnazjum w Olkuszu wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął 17.2.1940 r. z rąk biskupa Cz. Kaczmarka.
Był wikariuszem najpierw w Koniecznie (1940). W czerwcu 1944 r. był mianowany wikariuszem w Oleśnicy, ale nie dotarł tam. Wciągnął się w organizacji podziemnej. Był w tym czasie prawdopodobnie zarządcą majątku w Nieznanowicach. Od 27.101944 r. był wikariuszem w Pierzchnicy, następnie w Grzymałkowie (1946) i w Wiślicy (1947). Administratorem był w parafiach Rogów (1949) i Strawczyn (1956). Ze względu na zły stan zdrowia wycofał się z kierownictwa parafii w lutym 1980 r. 
Zmarł 9.5.1980 r. i został pochowany w rodzinnym Dobrakowie⁵².

Piotrkowice – Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Miejscowości w parafii:
Gmina Maleszowa – Celiny, Gozdawa, Grabowiec, Minostowice, Piotrkowice, Suliszów, Włoszczowice.

Proboszczem był ks. Feliks Kucharski  (1926-?).
Wikariusze: ks. Eugeniusz Zioło (?-1941), ks. Józef Probierz (1941-1945).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Piotrkowice

Ksiądz Feliks Kucharski
Feliks Kucharski urodził się w 1861 r.. Pochodził z Piotrkowic (Stopnickich). Wyświęcony na kapłana został w roku 1885. Był wikarym w parafi Szczekocin (1885-1891).
Był proboszczem w Górach Pińczowskich w latach 1893-1902, w Chrobrzu w latach 1905-? i w Łopusznie w latach 1918-1926. Od 1926 r. był proboszczem w Piotrkowicach przez wszystkie lata okupacji⁵³.

Ksiądz Józef Pobierz
Józef Pobierz, s. Władysława i Stefanii z d. Leisner, urodził się 6.12.1913 r. w Hutkach koło Olkusza. Został wyświęcony 17.2.1940 r. przez księdza biskupa Czesława Kaczmarka i skierowany na swój pierwszy wikariat do parafii w Mniowie.
W 1941 r. przeszedł do parafii Piotrkowice i pozostał tu do 1945 r.
Podczas pobytu w Piotrkowicach ksiądz J. Probierz włączył się do pracy społecznej w ramach RGO. Był członkiem sekcji honorowej, nadzorującej prowadzenie lokalnej kuchni ludowej⁵⁴.
Od 1945 r. był wikariuszem w parafii Świętego Wojciecha w Kielcach, a po dwóch latach kapelanem sióstr kanoniczek na Górce w Busku Zdroju. W 1949 r. został przeniesiony na wikariat we Włoszczowie (1949), a w 1954 r. otrzymał nominację na administratora parafii w Drochlinie, później (1957) w Dobrakowie Potem był proboszczem w parafiach Poręba Dzierżna (1961), Wrocieryż (1971) i Drużykowa (1976). W roku 1989 przeszedł na emeryturę.
Ksiądz Józef Pobierz zmarł 29.3.1991 r. w Olkuszu i tam został pochowany⁵⁵.

Potok – Parafia Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Potok

Ksiądz Zygmunt Dutkiewicz
Zygmunt Dutkiewicz, s. Michała i Marianny z Jędrychowskich, urodził się 14.8.1901 r. w Hebdowie. Wyświęcony był w 1929 r. Wikariuszem był w Miechowie (1929) i Stopnicy (1931)⁵⁷. Od 1933 do końca 1944 r. był proboszczem w parafii Potok⁵⁸. Był włączony w działalność konspiracyjną. Na jego plebanii, uznanej przez dowództwo Rejonu Potok  w Podobwodzie Szydłów AK jako “hotel służbowy”, przebywali kilkakrotnie mjr “Srogi” (Wacław Ćmakowski) i kpt “Wujek” (Piotr Kabata)⁵⁹.
Po wojnie był m.in. wikariuszem w parafii Chmielnik (od 1945 r.) i proboszczem w parafii Strzegowa (dziś diecezja sosnowiecka).

Ksiądz Stanisław Cieślak
Stanisław Cieślak, Józefa i Marianny z Jończyków, urodził się 10.5.1910 r. w Zagnańsku. Świadectwo dojrzałości uzyskał w gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Kielcach w 1931 r. i w tym samym roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa A. Łosińskiego w dniu 25.6.1935 r.
Wikariuszem był w parafiach: Świętomarz (7.1935), Słaboszów (7.1935), Św. Wojciech w Kielcach (1937, także prefekt w szkole podstawowej im Staszica – 1938)⁶⁰, Wolbrom (1942), Nawarzyce (1943 wikariusz adiutor, 1944 wikariusz ekonom).
W drugiej połowie lat 30-tych, ks. St. Cieślak został mianowany kapelanem wojskowym rezerwy⁶¹.
Proboszczem był w parafiach: Potok (od marca 1945), Prandocin (1951), Niedźwiedź (1958).
Na emeryturę przeszedł w marcu 1981 r. Zmarł 4.4.1981 r. w szpitalu  w Krakowie. Został pochowany w Niedźwiedziu⁶².

Sędziejowice – Parafia pw. Św. Jakuba Apostoła

Ksiądz Ludwik Szydziński
Ludwik Szydziński urodził się w 1876 r., został wyświęcony na księdza w 1900 r. W 1902 r. był wikariuszem w Parafii Katedralnej. W 1913 r. był proboszczem w parafii Kossów (dekanat włoszczowski)⁶⁴. Proboszczem w Sędziejowicach był od r. 1933⁶⁵. Wcześniej, bo już w roku 1927, był administratorem tej parafii⁶⁶.
Po wojnie był m.in. proboszczem w parafii Giebło (dziś diecezja sosnowiecka).

Szaniec – Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Ksiądz Jan Syrkiewicz
Jan Syrkiewicz, s. Adama i Marianny z d. Wytyszkiewicz, ur. 7.3.1885 w Wiślicy. Wyświęcony na kapłana w 1907 r⁶⁹. W 1911 r. był proboszczem w  parafii Łęka (dziś dzielnica Dąbrowy Górniczej)⁷⁰. W 1913 r. nauczał religii w prywatnym gimnazjum Elizawiety Michajłowny Szełkowej w Sosnowcu⁷¹. W 1914 r. był administratorem parafii Młodzawy⁷². Z pocz. lat 20-tych XX w. był proboszczem w parafii Stary Korczyn⁷³. W latach 1937-1944 pełnił funkcję prezesa Banku Spółdzielczo w Busku-Zdroju⁷⁴.
Zmarł 12.03.1955 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Szańcu.

Szydłów – Parafia pw. Świętego Władysława Węgierskiego

Miejscowości w parafii:
Gmina Szydłów – Brzeziny, Gacki, Osówka, Solec-Nowy, Solec-Stary, Szydłów, Wolica, Wola Żyzna,
Gmina Grabki – Grabki Duże, Wiktorów, Zofiówka.
Proboszczami byli ks. Wincenty Kaczmarski (1918-1940), ks. Bolesław Rydzy (1940-1945) i ks. Konstanty Tomal (1945-1958).
Wikariusze: ks. Władysław Saletra (1938-1941) i ks. Józef Figiel (1941-1945).

Informacje dodatkowe:
Z końcem lipca 1944 r., Rosjanie w walkach o poszerzenie i utrzymanie przyczółka sandomierskiego zajęli m.in. Szydłów. W dniu 6 sierpnia 1944 r. Niemcy przeszli do kontrofensywy i poprzez masowe naloty, użycie czołgów i artylerii wyparli Rosjan z Szydłowa. W połowie sierpnia 1944 r. dowództwo niemieckie ogłosiło, że teren gminy jest terenem frontowym i nakazało ludności cywilnej opuścić domostwa. Po załadowaniu tego, co najniezbędniejsze na furmanki, większość mieszkańców Szydłowa udała się do punktu koncentracyjnego w Osowskich Dołach. Stąd poprzez Starą Osówkę i Brzeziny, dalej szosą w Glince skierowani zostali do Chmielnika, gdzie zgromadzono ludzi na targowicy. Oficerowie niemieccy podzielili ludzi na dwie grupy: młodych i starych. Tych pierwszych umieścili w synagodze, by następnego dnia odkrytymi wagonami kolejki wąskotorowej przewieźć do Jędrzejowa. Stamtąd zostali odtransportowani na roboty przymusowe do Rzeszy. Wśród ludzi pozostałych w Chmielniku był ks. B. Rydzy⁷⁶.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Szydłów⁷⁷

Ksiądz Wincenty Kaczmarski – urodz. w 1862, święcenia kapłańskie otrzymał w 1889 r. W roku 1895 był wikariuszem w parafii Pacanów. Do 1918 r. był proboszczem w parafii Mstyczów. Zmarł w 1940 r. i został pochowany w Szydłowie⁷⁸.

Ksiądz Bolesław Rydzy
Bolesław Rydzy urodził się 22.11.1885 r. Święcenia kapłańskie po ukończeniu Seminarium Duchownego w Kielcach otrzymał 17.10.1909 r.
Pracował jako wikariusz w parafiach: Dzierzgów, Pogoń (dziś dzielnica Sosnowca), katedra kielecka, Czeladź, Włoszczowa. W 1916 r. został profesorem szkoły realnej w Sosnowcu. Następnie, tj. od 1918 r., był wikariuszem w Wodzisławiu, gdzie w 1930 r. otrzymał tytuł wicedziekana sędziszowskiego. W tym samym roku został proboszczem w Zagnańsku⁷⁹.
Pełnił funkcje dyrektora diecezjalnego Trzeciego Zakonu oraz patrona Związku Robotników Chrześcijańskich. Wkrótce potem został wicedziekanem kieleckim⁸⁰. W lipcu 1940 r. przeszedł na probostwo w Szydłowie. Jego praca tu przypadła na trudne lata wojny i okupacji. W zachowanych wspomnieniach powojennych przewija się podziw i szacunek dla osoby ks. B. Rydzego za jego męstwo i pozostanie przy swoich parafianach w najtragiczniejszych chwilach. Tak było podczas pacyfikacji Szydłowa, gdy przebywał z wiernymi w zatłoczonym kościele. Tak było również, gdy wraz z mieszkańcami Szydłowa udał się na tułaczkę wysiedlenia w sierpniu 1944 roku⁸¹. Przez pewien czas w 1944 r. przebywał w Chmielniku, w 1945 r. zaś – w Busku.
W 1945 r., z powodu choroby i ogromu zniszczeń parafii został przeniesiony do parafii Bieliny⁸². W 1950 r. był mianowany kanonikiem honorowym Kieleckiej Kapituły. W 1953 r. objął urząd dziekana i proboszcza w Chmielniku. Zmarł 4.2.1956 r. i został pochowany w grobowcu rodzinnym w Busku⁸³.

Ksiądz Konstanty Tomal

Był administratorem w parafiach Makoszyn (1943), czasowym administratorem w parafii Dębno (1944), a następnie proboszczem w parafii Szydłów (1945).
Wielce zasłużył się dla Szydłowa. Odbudował tam z kompletnej ruiny kościół św. Władysława, a także kościół pw. Wszystkich Świętych, jego plebanię i budynki parafialne⁸⁷.
Społecznikowska natura nie opuściła księdza Konstantego także w Szydłowie. Był tam w latach 1945-1957 prezesem zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej⁸⁸.
Kolejnymi probostwami ks. K. Tomala były Bodzentyn (1958, tu był także dziekanem) i Gołcza (1969-1976).
W 1966 r. został odznaczony przez biskupa Rokietą i Mantoletem, a w 1968 r. dostąpił godności Kanonika Honorowego Kapituły Kieleckiej. W 1982 r. został mianowany kapelanem Konwentu SS. Norbertanek w Imbramowicach.
Zmarł 12.3.1986 r. w Krakowie. Został pochowany przy kościele zakonnym w Imbramowicach⁸⁹.

Ksiądz Józef Figiel
Józef Figiel, syn. Andrzeja i Walentyny z Drapiszów, urodził się 23.10.1913 r. w Grabkowie, parafia Tarczek. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki wstąpił w 1935 r. do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał 8.3.1941 r. z rąk biskupa Cz. Kaczmarka. Był wikariuszem w Szydłowie w latach 1941-1946. Zapisał się historii Szydłowa jako nauczyciel i wychowawca młodzieży⁹⁰. Wraz ze swoim proboszczem, księdzem Bolesławem Rydzy, zaangażowany był w działalność dobroczynną RGO⁹¹.
Następnie był wikariuszem w parafiach: Piotrkowice(1946), Św. Wojciecha w Kielcach (1949). W 1957 r. był mianowany proboszczem w Krajnie. Został odznaczony godnością Kapelana Ojca Św.
Ksiądz Józef Figiel zmarł 23.11.1974 r w Kielcach⁹²

1. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Chmielnik Kościół parafialny. Gmina Chmielnik, powiat kielecki”,.opublikowanego 4.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: styczeń 2022.
2. Rozporządzenie policyjne z 3 sierpnia 1942 r. o rejestracji rowerów i korzystaniu z nich w Generalnym Gubernatorstwie (Polizeiverordnung über die Anmeldung und den Einsatz von Fahrrädern im Generalgouvernement. Vom 3. August 1942.).
3. Pismo biskupa sandomierskiego z 22.8.1942 r. ADS, Korespondencja z władzami okupacyjnymi 1939-1945, sygn. 0-206, b.n.k.
4. Pismo ks. P. Sobika do Kurii z 5.10.1942 r. ADK, OP-17/4 Akta kurialne ogólne / Akta kapłanów obcych R. 1941-1942, dok.: 427/42 (k. 740).
5. AIPN GK 639/66, k./ 125.
6. Biogramy: ks. Witold Rok i ks. Teofil Ząbek – p. Parafia  Pierzchnica, ks. Józef Batóg – p. Parafia Pińczów, o. Paweł Sobik – p. Parafia Janina, ks. Bolesław Balikowski – p. Parafia Świniary.
7. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 30, 1943, nr 1, s.3.
8. Marek Wiewióra, Parafie gminy Pierzchnica w latach drugiej wojny światowej oraz w okresie powojennym (1939-2000), [w:] Ks. Daniel Olszewski (red.), Parafie gminy Pierzchnica – Zarys dziejów. Kielce 2002, s. 299.
9. ADK, AP XR-5.
10. Fotografia pochodzi z: Nowy Kurier Chmielnicki wydanie specjalne maj 2012, artykuł Danuty Gajek, Człowiek, którego Chmielnik nigdy nie zapomni (poświęcony ks. bp. Edwardowi Materskiemu (zm. marzec 2012), s. 7.
11. Marek Maciągowski i Piotr Krawczyk, Żydzi w historii Chmielnika. Kielce 2006, s. 158.
12. Sprawozdanie z lustracji delegatury miejskiej Pol.K.O. w Chmielniku w dn. 25 i 26 marca 1943 r. AAN 125/752; tabela “Dystrykt radomski – księża w delegaturach PolKO” [w:] Jerzy Gapys, Polskie  rzymskokatolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 225.
13. Kielecki Przegląd Diecezjalny, Rok 74, 1998, nr 5, s. 448.
14. Jest to wycinek ze zbiorowego zdjęcia nauczycieli i uczniów szkoły powszechnej w Chmielniku w dniu wręczenia świadectw 29.6.1942 r. Zdjęcie pochodzi z: Amelia Barbara Sołtysiak, Chmielnik i ja, Kielce 2007.
15. ADK, AK, OP-4/3, Państwowa Komisja Uzupełnień. Kapelani wojskowi 1934-1971, lista kapelanów rezerwy przekazana biskupowi polowemu Józefowi Gawilnie 23.4.1938 r.
16. Agnieszka Dziarmaga, Archiwista w sutannie, Niedziela kielecka 18/2018, str. 1; ADK, AP XW-51.
17. Ryszard Skrzyniarz. Ksiądz Tomasz Wróbel (1908-1985) – archiwariusz diecezji kieleckiej i historyk Kościoła. Archiva Ecclesiastica, Tom 4, Numer 4 (2007) s. 143-147; Ks. Daniel Olszewski, Ksiądz prałat Tomasz Wróbel (1908-1985) − archiwista i historyk Kościoła. Wspomnienia pośmiertne. Kielecki Przegląd Diecezjalny, 61(1985), nr 5, s. 365-373.
18. Katalog duchowieństwa Diecezji Kieleckiej na Rok Pański 1945, s. 22.
19. Strona internetowa Parafii Chrystusa Króla w Sosnowcu. Dostęp: kwiecień 2022.
20. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Drugnia Kościół parafialny. Gmina Pierzchnica, powiat kielecki.”, opublikowanego 4.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”.
21. Wykaz Parafji oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlowo-rolnego “Swój do Swego” i Spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskie. 1913. Warszawa 1913, s. 32.
22. Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 25.
23. Agnieszka Dziarmaga, Ważna jest jakość (wywiad z ks. proboszczem Stanisławem Gil). Niedziela kielecka 44/2006. Zgodnie z §§ 11 i 12 Ustawy Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Żeńskiej, “Kierownictwo Stowarzyszenia spoczywa w rękach Patronatu i Zarządu. Patronem Stowarzyszenia jest miejscowy kapłan (…) Patron nadaje kierunek działalności Stowarzyszenia, jest odpowiedzialnym za wszystkie czynności Stowarzyszenia  i jest jego przedstawicielem wobec władz, policji i sądów”. Druk ulotny (16 stron), wydany przez Zjednoczenie Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej w 1919 r. (Druk. i Księgarnia św. Wojciecha w Poznaniu).
24. Marek Wiewióra, Parafie gminy Pierzchnica w latach drugiej wojny światowej oraz w okresie powojennym (1939-2000) [w:] Parafie gminy Pierzchnica. Zarys dziejów. (red. ks. Daniel Olszewski). Kielce 2002, s. 299.
25. Protokół z przesłuchania Teodora Wesołowskiego w dniu 3.4.1947 r. przez adwokata Henryka Żebrowskiego, członka Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Radomiu, Ekspozytura w Busku-Zdroju, AIPN GK 179/113, k. 96-97.
26. ADK, AP XM-20; KPD, R. 34, 1948, nr 3-4, s. 78.
27. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Gnojno Kościół parafialny. Gmina Gnojno, powiat buski.”, opublikowanego 4.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”.
28. Władysław Burzawa, Połączył kapłaństwo z archeologią. Niedziela kielecka nr 52/2012, str. 4-5. Z tego artykułu pochodzi fotografia ks. St. Skurczyńskiego.
29. Pismo radcy szkolnego Pfitznera do starosty buskiego, Schäfera, z 8.7.1943 r. AIPN GK 639/19, k. 169; Wspominał o tym ks. St. Skurczyński – patrz Andrzej Matoga, Archeolog na probostwie. Ksiądz Stanisław Skurczyński (1892-1972), Kraków 2008, s. 120.
30. Zygmunt Włodzimierz Pyzik, Ks. Stanisław Skurczyński 4 IV 1892 – 13 VI 1972. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego nr 9/1975, s. 559-560; Kielecki Przegląd Diecezjalny 1911-2012, R. 48, 1972, nr 6, s. 288.
31. Jan Kot, Ludzie Skalbmierza. Sługa Boży – ks. Jan Banasiewicz. Strona internetowa Parafii Rzymskokatolickiej Św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu. Dostęp: listopad 2021; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 45, 1969, nr 5-6, s. 276-277.
32. W oparciu o tekst “Bitwa pod Lisowem 13.01.1945 r.”, zamieszczony na stronie internetowej Lokalnej Grupy Działania “Perły Czarnej Nidy”. Zapis z kroniki parafialnej poddałem nieznacznym, tylko stylistycznym zmianom. Dostęp: listopad 2021.
33. Wykaz Parafji oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlowo-rolnego “Swój do Swego” i Spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskie. 1913. Warszawa 1913, s. 13.
34. Warto przytoczyć, choćby tu, w przypisie, takie oto, wyłowione z “morza Internetu” wspomnienie ks. Antoniego Zagały, opatrzone tytułem “Każdy zasługuje na swojego księdza Zagałę. Ksiądz proboszcz Antoni Zagała jego praca u podstaw”: “Ale to właśnie to ludzi ujęło. jeżeli chodząc po Kolędzie, przyjmował ofiary od zamożniejszych, to głównie po to, żeby je zostawić w domach, w których panoszyła się bieda, choroba, sieroctwo czy inne nieszczęścia. Po śmierci Mamy w 1946 r z Jego listem polecającym, siostra Janina zapukała do drzwi zakonnic Urszulanek na placu przyklasztornym w Kielcach, została przyjęta do prowadzonego przez nie internatu i rozpoczęła pomyślnie zakończoną naukę w Liceum Pedagogicznym na ul. Leśnej. Miał pamięć, która każdego wprawiała w zdumienie. W przeddzień Święta Zmarłych (koniec lat siedemdziesiątych) staliśmy z Julkiem na lisowskiej plebanii, w kolejce przed biurkiem księdza Zagały, aby dać na wypominki za zmarłych. Jakiś chłop z Obic wystękiwał imiona i nazwiska do zeszytu wypominkowego. Na koniec słyszymy głos księdza” To już wszystkich wyliczyłeś ? Tak jest, proszę księdza kanonika ! A Nowaku swoim wujku i chrzestnym to żeś zapomniał ! Przez kolejkę przeleciał szmer podziwu. Był to czas kiedy ksiądz Zagała dawno przekroczył już siedemdziesiątkę i miał pełne prawo do tej zabawnej dla otoczenia przypadłości, polegającej na zapominaniu wszystkiego włącznie ze swoim nazwiskiem. Jest 1962 r. 1 listopada na Lisowskiej Górze. Jesteśmy we czworo, mroźno, ale pogodnie i cicho. W szybko zapadających ciemnościach powstaje migotliwa łuna tysięcy zniczy. Na podwyższeniu z desek potężna postać księdza kanonika Zagały, który przemawiał do nieograniczonych tłumów miejscowych i takich Ślązaków spod Gór Świętokrzyskich. Było to moje ostatnie spotkanie z tym wielkim dla mnie człowiekiem. Zawsze będzie przypominał żywym, kogo stracili, ale i co mu zawdzięczają. Miała Polska swojego Prymasa Tysiąclecia – Stefana Wyszyńskiego. Miał Lisów swojego Proboszcza Tysiąclecia – Antoniego Zagałę”.
35. Agnieszka Dziarmaga, Lisów w bitwach o krzyże. Niedziela kielecka 14/2011.
36. Andrzej Kwaśniewski, Obchody Milenium Chrztu Polski w Kielcach I Wiślicy (16–17 lipca 1966 r.), [w:] Kardynał Wyszyński a wolność religijna w Europie. Pelplin 2021, s. 210; Anita Młynarczyk-Tomczyk, Operacja „Jodła”. Plan zabezpieczenia imprez i uroczystości milenijnych w Kielcach i Wiślicy – Gorysławicach w lipcu 1966 roku oraz wybrane aspekty jego realizacji. Almanach Historyczny 2019, t. 21, s. 280.
37. ADK, AP XZ-20; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 55, 1979, nr 1, s. 33-34.
38. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 67, 1991, nr 6, s. 493; Skład duchowieństwa Diecezji Kieleckiej (stan na 15 czerwca 1943 r.).
39. Fotografia ks. Bolesława Galona (brak daty) pochodzi ze strony internetowej Parafii Rzymskokatolickiej Trójcy Świętej w Koniecpolu. Dostęp: marzec 2024.
40. ADK, AP XC-22; Kielecki Przegląd Diecezjalny R. 47, 1971, nr 3, s. 110.
41. Danuta Krześniak-Firlej, Księża prefekci diecezji kieleckiej 1918-1939. Kielce 2002, s. 107.
42. ADK, AP XM-63; Kielecki Przegląd Diecezjalny R. 61, 1985, nr 6, s. 441-443 i R. 61, 1985, nr 2, s. 149.
43. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Pierzchnica. Wnętrza parafialnego kościoła”, opublikowanego 17.11.2012 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
44. Biogram ks. Witolda Rok – p. Parafia Chmielnik.
45. Marek Wiewióra, Parafie gminy Pierzchnica w latach drugiej wojny światowej oraz w okresie powojennym (1939-2000), [w:] Ks. Daniel Olszewski (red.), Parafie gminy Pierzchnica – Zarys dziejów. Kielce 2002, s. 310; Ks. Daniel Wojciechowski, Ks. Franciszek Tomczyk (1904-1982). Nasz Dziennik z 26.4.2008 r. Artykuł opublikowano także na portalu internetowym IAP Interaktywna Polska i stamtąd pochodzi fotografia ks. F. Tomczyka.
46. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 67, 1991, nr 6, s. 493-495.
47. Wojciech Kalwat, Ewa Kołomańska (opracowanie), Historie świętokrzyskie. Z kronik parafialnych Tarczka i Wzdołu czasu wojny 1939-1946. Warszawa 2017, s. 204.
48. ADK, AP XZ-11.
49. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 60, 1984, nr 6, s. 429-430.
50. Wojciech Szota, Szkoła Podstawowa w Jangrocie. Wieści Wolbromskie, sierpień 2012.
51. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 55, 1979, nr 1, s. 33-34.
52. ADK, AP XM-61; KPD R. 56, 1980, nr 6, s. 251.
53. Katalog Duchowieństwa i parafij Diecezji Kieleckiej za rok 1946, s. 37.
54. Sprawozdanie z lustracji delegatury Pol.K.O. w Piotrkowicach gminy Maleszowa, dokonanej 1.4.1943 r. AAN 125/752, k. 216.
55. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 67, 1991, nr 6, s. 493.
56. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Potok  Kościół parafialny. Gmina Szydłów, powiat staszowski”, opublikowanego 9.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
57. Informacja o przeniesieniu do Stopnicy: Gazeta Tygodniowa, nr 27/1931 Kielce 5 lipca 1931 r., s. 326.
58. Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 29; Katalog Duchowieństwa Diecezji Kieleckiej Rok Pański 1944.
59. Józef Mrożkiewicz “Brzoza”, W konspiracji i walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów. Kielce 1997, s. 66.
60. Danuta Krześniak-Firlej, Księża prefekci diecezji kieleckiej 1918-1939. Kielce 2002, s. 86.
61. ADK, AK, OP-4/3, Państwowa Komisja Uzupełnień. Kapelani wojskowi 1934-1971, lista kapelanów rezerwy przekazana biskupowi polowemu Józefowi Gawilnie 23.4.1938 r. 
62. ADK, AP XC-29; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 57, 1981, nr 3, s. 144.
63. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Sędziejowice Kościół parafialny. Gmina Chmielnik, powiat kielecki”, opublikowanego 9.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
64. Wykaz Parafji oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlowo-rolnego “Swój do Swego” i Spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskie. 1913. Warszawa 1913, s. 29.
65. Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 29.
66. Elenchus Venerabilis Cleri saecularis Ac Regularis Diocesis Kielcensis Pro Anno Domini 1927.
67. Biogram ks. Edward Błaut – p. Parafia Nowy Korczyn.
68. Fotografia pochodzi z Pomorskej Bibliotek Cyfrowej.
69. Pismo Zarządu Gminy Szaniec z 12.2.1941 r. do Starostwa Powiatowego w Busku. AIPN GK 639/12, k. 34 (40); Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 30.
70. Wybudował murowaną plebanię przy kościele w Łęce. Ks. Jan Wiśniewski, Diecezja Częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafii Olsztyn. Marjówka Opoczyńska 1936, s. 206.
71. Kazimierz Rędziński, Początki szkolnictwa w Sosnowcu (1870–1914). Studia i Prace Pedagogiczne 2014(1). Rozprawy i Materiały, s. 313-337.
72. Ks. Adam Włosiński, Wielka Wojna nad Nidą. Kronika parafii Imielno (1912–1917). Wstęp i opracowanie Jerzy Gapys i ks. Tomasz Gocel. Kielce 2018, s. 77 i 152.
73. Ojczyzna. Tygodnik Oświatowo-Społeczny Dla Wszystkich, nr 36, Kielce 4 września 1921 r., Rok. IV, s. 4.
74. Historia i dzień dzisiejszy, Strona internetowa Banku Spółdzielczego w Busku-Zdroju. Dostęp: lipiec 2022.
75. Autorem zdjęcia był Stanisław Sanecki, właściciel zakładu fotograficznego w Kielcach we wczesnych latach XX wieku. Źródło: domena publiczna.
76. Wojenne wspomnienia Mariana Sapały, cz. 3. Kurier Ziemi Szydłowskiej. Wiosna 2009; Proboszcz parafii Tarczek, ks. Stanisław Sowiński pisał w kronice parafialnej w dniu 16.9.1944 r., że według przekazanych mu informacji przez dziekana z Bodzentyna, ks. Jana Kornobisa, “obydwa kościoły w Stopnicy spalone, w Szydłowie również. Ks. Rydzy siedzi w Chmielniku”. Wojciech Kalwat i Ewa Kołomańska (opracowanie), Historie świętokrzyskie. Z kronik parafialnych Tarczka i Wzdołu czasu wojny 1939-1946. Warszawa 2017, s. 171.
77. Biogram ks. Władysław Saletra – p. Parafia Chotel Czerwony.
78. Ks. Ryszard Piwowarczyk, Kamila Pytowska, Parafia Szydłów w latach 1945-2011, [w:] Szydłów przez stulecia, Monografia Gminy Szydłów pod redakcją Cezarego Jastrzębskiego, Szydłów 2011, Część I – Badania naukowe, s. 167; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 27, 1940, nr 7-8, s. 84.
79. Ksiądz B. Rydzy, proboszcz w Zagnańsku, domyślając się zapewne, że miał do czynienia z polskim oficerem, udzielił w grudniu 1939 r. pomocy Janowi Karskiemu (ur. 24.6.1914), właśnie co zbiegłemu z niemieckiego transportu polskich jeńców, przejętych od Sowietów. Wskazał mu kwaterę na noc u ludzi zaufanych i zorganizował podwózkę okazją na kilkadziesiąt kilometrów w kierunku Warszawy.  Waldemar Piasecki, Jan Karski. Jedno życie. Kompletna opowieść. Tom 2. Inferno. Kraków 2017, s. 114.
80. Roman Piskulak, 600-lecie Zagnańska i 350 lat istnienia parafii Św. Rozalii i Św. Marcina. Gazeta Zagnańska. Miesięcznik Samorządowy Gminy Zagnańsk nr 9/222, wrzesień 2014, s. 9.
81. Ks. Ryszard Piwowarczyk, Kamila Pytowska, Parafia Szydłów …, s. 167; Marcin Kwiecień w artykule 650 lat kościoła św. Władysława. By czas nie zaćmił i niepamięć czyli Kościół wiecznie żywy (Kurier Ziemi Szydłowskiej nr 2/2005, s. 3-5.) pisał: “Każdy Szydłowianin senior pamięta lata wojny a zwłaszcza 1943-1944. Pacyfikacja Szydłowa przyniosła prawdziwe piekło. Wielu autochtonów sposobiło się na wysiedleńczą tułaczkę. W tym trudnym okresie wsławił się ks. Bolesław Rydzy. Nie odszedł on od ołtarza, gdy świątynia była okupowana. Dzielił los wiernych, w których rodziła się trwoga i niepokój”.
82. Ryszard Skrzyniarz, Archiwum parafialne w Bielinach, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 75 (2001), s. 258.
83. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 27, 1940, nr 7-8, s. 84.
84. Sprawozdanie z lustracji delegatury Pol.K.O. w Stopnicy, dokonanej w dniach 11-14 maja 1943 r. przez Stanisława Janika referenta organizacyjnego Pol.K.O. w Busku. AAN 125/752, k. 247-249.
85. Lista 30 nauczycieli i duchownych, członków PCK w powiecie buskim, sporządzona w lipcu 1941 r. i przesłana przez buskiego inspektora szkolnego, Rducha, do Wydziału Nauka i Oświata w urzędzie gubernatora radomskiego. APR 209/1044, k. 1, 8-9.
86. Fotografia pochodzi z książki Ks. Ryszard Piwowarczyk, Kamila Pytowska, 1945 – 2015. 70 lat troski o piękno XIV-wiecznej szydłowskiej świątyni. Szydłów 2015.
87. Agnieszka Dziarmaga, O kapłanie, który dźwigał z ruin Szydłów. Niedziela kielecka 28/2017, str. 7.
88. Strona internetowa Miasta i Gminy Szydłów, zakładka “Ochotnicza Straż Pożarna w Szydłowie”. Dostęp: styczeń 2022.
89. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 62, 1986, nr 6, s. 486-488
90. Zygmunt Stawecki, Wdzięczna pamięć o wychowawcach. Kurier Ziemi Szydłowskiej nr 3/2004 (XXVII), s. 6.
91. Jerzy Gapys, Polskie rzymskokatolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 226.
92. ADK, AP XF-11; KPD, R. 51, 1975, nr 2, s. 95.