Dekanat wiślicki

Parafie w dekanacie wiślickim:
Chotel Czerwony, Jurków, Pełczyska, Wiślica, i położone poza powiatem buskim parafie Kocina, Korczyn Stary, Książ Wielki, Opatowiec, Probołowice, Rogów, Sokolina.

Chotel Czerwony – Parafia pw. Świętego Bartłomieja Apostoła

Rys. Chotel Czerwony – Kościół parafialny¹.

Informacje dodatkowe:
Franciszek Petroniusz Navarra w swojej monografii tak opisał kościół w Chotlu: “Hotel Czerwony. Obecnie stanowi donacyę gen. Semeki. Od niepamiętnych czasów stanowił własność kapituły wiślickiej, w której ręku aż do supressyi zostawał, par. tutejsza jest wielce starożytna i rozległa 3,5 mili. Po upadku pierwotnej, drewnianej świątyni w 1312 pod wezw. św. Batłomieja wystawionej, Jan Długosz, podówczas kustosz kolegiaty wiślickiej, wzniósł w r. 1440, własnym kosztem z ciosowego kamienia, nowy kościół, który do dziś dnia stoi z herbem Długosza: Wieniawa. Gotycka ta budowla, na wyniosłem, gipsowem wzgórzu wzniesiona, dachem swoim sterczy nad całym powiatem Pińczowskim i szare swoje ściany 16 tu innym ukazuje kościołom. Najciekawszym jednak szczegółem kościła hotelskiego jest pierwotna erekcyjna tablica z piaskowego kamienia wykuta i nade drzwiami bocznemi w kruchcie zamierzona; wyobraża ona na płaskorzeźbie patronów miejsca. Napis dokoła tej tablicy, wypukło wyrobiony: Anno Dni MCCCCL ad honorem Omnipotentis Dei et B.M. Virginis, sanctorum Stephani regis et Hieronimi Conf haec ecclesia est fabricata”².

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Chotel Czerwony

Ksiądz Kazimierz Misiorowski
Kazimierz Misiorowski, syn Aleksandra i Teofili z d. Nowicka, urodził się 3.2.1870 r. w Minodze, pow. Olkusz³. Wyświęcony na kapłana był w 1893 r.
W Chotlu Czerwonym był proboszczem w latach 1902-1945⁴.
W okresie okupacji co pewien czas Komendant Obwodu ZWZ-AK Stopnica (Busko), mjr Wacław Ćmakowski “Srogi”  organizował na plebanii w Chotlu spotkania ze swoimi najbliższymi współpracownikami.

W drugiej połowie lat 30-tych, ks. W. Saletra został mianowany kapelanem wojskowym rezerwy⁸.
Proboszczem był w parafiach: Secemin (1943), Chotel Czerwony (1945). W 1987 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 3.1.1990 r. w Czerwonej Górze. Pochowany został w Daleszycach⁹.

Jurków – Parafia pw. Świętej Teresy z Avila

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Jurków

Ksiądz Władysław Nowodworski – urodz. 1879, święcenia kapłańskie w 1905 r.
Był proboszczem w parafiach Podlesie (dekanat koniecpolski) 1911-1913, Kuczków (dekanat koniecpolski) 1913-1916, Oleszno (dekanat włoszczowski) 1916-ok. 1918.
W 1919 r. został powołany na kapelana rezerwy Wojska Polskiego. Prawdopodobnie uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej w l. 1919-1921.
Następnie pełnił posługę jako proboszcz w parafiach Sąspów (dekanat sułoszowski) od 1919, Drochlin (dekanat koniecpolski) 1931-1937.
W latach 1937-1939 przebywał na emeryturze w Kielcach.  Został wyrzucony w 1939 r. przez Niemców z Domu Księży Emerytów; objął wtedy parafię w Jurkowie¹¹.
Zmarł tragicznie 12.1.1945 r. w Jurkowie, gdy jego plebania znalazła się pod ostrzałem artyleryjskim. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym¹².

Ksiądz Antoni Karwat
Antoni Karwat, syn Antoniego i Ewy z domu Sołek, urodził się 8.1.1913 r. w Radziemicach. Święcenia kapłańskie otrzymał 20.6.1937 r. z rąk biskupa Franciszka Sonika. Był prefektem szkoły powszechnej i kapelanem Sióstr Zmartwychwstanek w Szczekocinach (1937), a następnie wikariuszem w Rokitnie (1939), Kazimierzy Wielkiej (1941). W 1945 roku został mianowany administratorem parafii w Jurkowie, następnie w Pełczyskach (1949). Od 1959 roku pełnił funkcję wicedziekana dekanatu wiślickiego. Potem był proboszczem parafii Nowy Korczyn (1968) i od 1972 roku wicedziekanem tego dekanatu. W 1975 r. został zwolniony z probostwa w Nowym Korczynie i mianowany proboszczem parafii Kozłów Małogoski (1976). W w roku 1973 został odznaczony godnością kanonika honorowego kapituły w Wiślicy, a w roku 1986 kanonika gremialnego tejże kapituły.
Zmarł w dniu 24.1.1992 r. w Kozłowie Małogoskim. Pochowany został w Radziemicach¹³.

Pełczyska – Parafia Świętego Wojciecha Biskupa i Męczennika

Informacje dodatkowe:
Jesienią 1943 r. plebania w Pełczyskach była niepokojona nocami przez nieznanych ludzi. Dziekan wiślicki, ks. Paweł Wołoszyn pisał do Kurii biskupiej o pogróżkach pod adresem ks. proboszcza Jana Chmielewskiego. Był on zmuszony opuścić parafię i schronić się na dworze w Złotej¹⁵. Wkrótce potem wyjechał w nieznane. Ksiądz wikariusz Franciszek Osuch nie pozostawał na plebanii na noc. Także i on czuł się bezpieczniej na dworze w Złotej. Za dnia przychodził do kościoła i odprawiał msze. Ksiądz dziekan zainstalował w Pełczyskach swojego wikarego z Wiślicy, ks. Henryka Lorkiewicza, ale już po kilku dniach zabrał go stamtąd, bo nocne nachodzenia plebanii nie ustawały. Następnie zawiózł do Pełczysk ks. Jana Kasperka, który został wyznaczony na nowego proboszcza tamże. Przywołanym parafianom ks. dziekan oznajmił, że żaden z dotychczas pracujących tam księży nie wróci, co mogło, wyraził taką nadzieję, uspokoić emocje.
Odpowiedzi na pytanie o przyczyny owych emocji i kto ewentualnie zagrażał proboszczowi, ks. J. Chmielewskiemu, dostarcza pośrednio w swoich wspomnieniach Władysław Odrobina – lokalny działacz ludowy i dowódca operującego  w gminie Złota oddziału Batalionów Chłopskich. Wytykał on proboszczowi ks. J. Chmielewskiemu niechętny, pogardliwy stosunek do chłopów, choć sam był synem chłopskim, okładanie kijem dzieci podczas nauki religii i pozostawanie “w zażyłych stosunkach z obszarnikami”. Nadto jemu przypisywał winę za zwolnienia chłopów z pracy przez dziedziców po corocznych spowiedziach rekolekcyjnych wielkanocnych, bo, jak stwierdził, “… przecież ludzie źle wynagradzani, mający na utrzymaniu liczne rodziny, musieli dokradać”. Z kart tej samej książki dowiadujemy się, że w Pełczyskach od 1937 r. działało koło Związku Młodzieży Wiejskiej, organizacji lewicowej i antyklerykalnej¹⁶. Także stosunek Batalionów Chłopskich wobec duchowieństwa był miejscami niechętny, wręcz wrogi.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Pełczyska

Ksiądz Jan Chmielewski – urodz. w 1887 r., święcenia kapłańskie w 1914 r., kanonik honorowy Kapituły Wiślickej¹⁷. Od 1945 r. był proboszczem w parafii Jangrot¹⁸.

Ksiądz Jan Kasperek
Jan Kasperek, s. Walentego i Józefy z Marków, urodził się 2.6.1908 r. w Senisławicach nad Wisłą. Uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Pińczowie. Seminarium Duchowne w Kielcach ukończył w czerwcu 1932 r. Pracował jako wikariusz w Daleszycach (1932), w Książu Wielkim (1934) i w Busku-Zdroju (1935).
W drugiej połowie lat 30-tych, ks. J. Kasperek został mianowany kapelanem wojskowym rezerwy¹⁹.
Od 1938 r. był proboszczem w Piotrkowicach Jędrzejowskich (1938). Jesienią 1943 r. został aresztowany przez Gestapo. Dzięki przytomności umysłu i odwadze udało mu się zbiec. W dniu 20.11.1943 r. objął jako proboszcz parafię w Pełczyskach. W styczniu 1949 r. został przeniesiony na probostwo w Nawarzycach; w październiku 1950 został zamianowany najpierw proboszczem, następnie dziekanem w Bodzentynie.
Na wszystkich swoich placówkach był księdzem-patronem oddziałów Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży.
Zmarł 23.9.1958 r. w Bodzentynie i tam został pochowany²⁰.

Ksiądz Kazimierz Nachtman
Kazimierz Nachtman, s. Władysława i Heleny z Rajchelów²¹, urodził się 26.1.1920 r. w Zawierciu. Do 1935 r. pobierał nauki w Gimnazjum Męskim Towarzystwa Szkoły Średniej w Zawierciu. Następnie, po przeprowadzce rodziny do Łodzi, kontynuował naukę i uzyskał świadectwo dojrzałości w tamtejszym Prywatnym Gimnazjum Męskim Aleksego Zimowskiego. W 1937 r. wstąpił do seminarium duchownego w Łodzi. W lutym 1940 r. Niemcy zamknęli seminarium łódzkie. Kazimierz wstąpił we wrześniu tamtego roku do kieleckiego seminarium duchownego. Seminarium działało wbrew zakazom niemieckim.
Kleryk K. Nachtman uzyskał w 1942 r. zezwolenie ordynariusza łódzkiego, biskupa Włodzimierza Jasińskiego, na inkardynację do diecezji kieleckiej. Podczas studiów w latach 1943-1944 uczył religii w Skalbmierzu. Z tego okresu zachowały się szczątkowe informacje o jego zaangażowaniu w działalność podziemia niepodległościowego – w Święcicach miał organizować pomoc dla oddziałów Batalionów Chłopskich, dostarczając m.in. lekarstwa i opatrunki.

Ks. K. Nachtman przystąpił w 1953 r. do ruchu tzw. księży-patriotów.
Zasługi ks. Nachtmana związane z budową kościoła w Kostomłotach zostały nagrodzone obdarzeniem go w 1987 r. przywilejem noszenia rokiety i mantoletu. W 1991 r. przeszedł na emeryturę i zamieszkał w kieleckim Domu Księży Emerytów. W 1993 r. otrzymał nominację na kanonika honorowego kapituły katedralnej w Kielcach.
Ks. Kazimierz Nachtman zmarł 13.8.2002 r. i został pochowany w Kostomłotach²⁴.

Wiślica – Parafia pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Fot. Wiślica – Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Lata 1930-1940²⁵.

Proboszczem był ks. Paweł Wołoszyn (1937-1965).
Wikariusze: ks. Antoni Michoński (1939-1943), ks. Marian Cygankiewicz (1943-1945), ks. Henryk Lorkiewicz z diecezji poznańskiej (1943-1944), ks. Wiktor Grudzień (1943-1944), ks. Tadeusz Jarmundowicz (1943-1944), ks. Henryk Mrożek (1945-?).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Wiślica²⁶

Ksiądz Paweł Wołoszyn
Paweł Wołoszyn, s. Wojciecha i Łucji z d. Dryndas, urodził się 13.1.1882 r. w Wójczy (pow. stopnicki). Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Jędrzejowie był przez cztery lata nauczycielem w szkołach wiejskich. Jako samouk uczył się języka łacińskiego. Wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1912 r. Przez pięć lat pracował jako wikariusz i nauczyciel religii w Jędrzejowie, w Strzemieszy, Szydłowie i w parafii katedralnej w Kielcach. Następnie był proboszczem w Białogonie, w Świniarach i w Nakle, gdzie został dziekanem.
Ksiądz Paweł nie był pozbawiony umiejętności organizacyjnych i budowlanych. Będąc proboszczem w Świniarach, “wystawił (jak napisał Jan Wiśniewski)  w 1922 r. kosztem 8 miljonów marek wygodną i b. praktycznie obmyślaną plebanję”²⁷.
Od lutego 1937 r. był proboszczem i dziekanem w Wiślicy. Po 28 latach pracy tamże przeszedł na emeryturę. Zmarł 7.7.1972 r. w Kielcach.
Był w każdym wymiarze postacią nieprzeciętną. Pochodził z ludu i doskonale lud rozumiał. Był niestrudzony w pogłębianiu religijności parafian i w nauczaniu w szkole i na ambonie. Przed wojną prowadził Kasę Stefczyka.
W czasie okupacji bronił o ile mógł i jak potrafił swoich parafian przed Niemcami. Podczas pacyfikacji Wiślicy 12 czerwca 1943 r. udzielił absolucji ustawionym pod ścianą ludziom, którzy mieli być rozstrzelani, za co został przez Niemców natychmiast aresztowany. Po wielu zabiegach udało się go uwolnić z aresztu tylko ze względu na podeszły wiek²⁸.
Ks. P. Wołoszyn nie pozostawał obojętny wobec biedy ludności wiejskiej podczas okupacji. Najpierw wspierał on wiślicką delegaturę Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku, a w okresie 3.1943 – 5.1944 był jej prezesem²⁹.
Należał do Diecezjalnego Związku Misjonarzy. Był wymownym kaznodzieja misyjnym i rekolekcyjnym, także poza granicami swojej parafii.
Za swoje zasługi otrzymał godność kanonika Kolegiaty Wiślickiej (1935), a następnie prałata tejże Kolegiaty (1961) oraz jej kanonikiem gremialnym (1943).
Zmarł 7.7.1972 r. w Kielcach³⁰.

Fot. Ksiądz Marian Cygankiewicz.

Latem 1941 r. został aresztowany wraz z kilkoma parafianami z Masłowa i wywieziony do Niemiec³². Po powrocie został przydzielony jako wikariusz do parafii w Słomnikach. Następnie był wikariuszem w parafiach: Wiślica (1943), Bolesław (1945), Olkusz (1946).
Był wykładowcą muzyki w Seminarium Duchownym w Kielcach i prefektem katolickiego gimnazjum Św. Stanisława Kostki (1948)³³, wikariuszem parafii Chrystusa Króla w Kielcach (1949), parafii katedralnej (1949), parafii Stopnica (1950) i parafii Masłów (1951).
W 1957 r. został mianowany administratorem parafii Brzezinki. Był pierwszym proboszczem tej parafii, zaraz po jej erygowaniu. On wybudował kościół w Brzezinkach, gdy jeszcze był wikariuszem w Masłowie³⁴.
Jesienią 1957 r. został oddelegowany na kilka miesięcy do miejscowości Bolesław. Egzystencja tamtejszej parafii rzymsko-katolickiej była zagrożona poprzez utworzenie przez grupę mieszkańców parafii polskokatolickiej. W grudniu 1962 r. ks. M. Cygankiewicz został skierowany do Gnojna, gdzie do “parafialnej rebelii” doprowadziły działania Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, posłusznego partii i państwu³⁵. Jego nieustraszona postawa wobec przeciwników Kościoła, mimo dyskryminacji i szykan ze strony czynników rządowych, przydała mu określenia “niepokorny”³⁶.
W związku ze sprzeciwem Wydziału ds. Wyznań co do ustanowienia ks. Mariana proboszczem, został on mianowany w 1967 r. rektorem kościółka w Ojcowie k. Krakowa, a następnie (1971) rektorem kościoła w Świętej Katarzynie. Gdy urząd wyznaniowy odstąpił od nieprzejednanego stanowiska wobec ks. M. Cygankiewicza, został on proboszczem – najpierw w Mniowie (1973), potem w Krajnie (1974) i Jangrocie (1978).
Ks. M. Cygankiewicz był odznaczony godnością Kanonika Honorowego Kapituły Kieleckiej (1967).
Od grudnia 1978 r., po nieudanej operacji mózgu, ułomny fizycznie, acz w pełni sprawny umysłowo, nie był w stanie kontynuować swojej pracy.
Zmarł 17.5.1986 r. w Kielcach. Został pogrzebany w Sułoszowie³⁷.

Fot. Ks. Tadeusz Jarmundowicz, fotografia z pierwszych lat kapłaństwa³⁸.

W roku akademickim 1944/45 korzystał z wykładów na tajnych kompletach Uniwersytetu Warszawskiego z filią w Kielcach. Po uzyskaniu licencjatu w Kolegium OO. Jezuitów w Krakowie wyjechał w 1946 r. na dalsze studia do Rzymu.
W roku 1950 wrócił do kraju bez doktoratu i został mianowany wikariuszem w parafii Działoszyce. Następnie, w latach 1956-1957, był wikariuszem w parafii katedralnej w Kielcach.
W listopadzie 1957 r. został mianowany Diecezjalnym Wizytatorem Religii, a w 1962 r. został Diecezjalnym Duszpasterzem Młodzieży Pozaszkolnej. Rok później był proboszczem parafii św. Karola Boromeusza w Kielcach. W 1966 r. biskup ordynariusz mianował go kanonikiem honorowym Kieleckiej Kapituły Kolegialnej. W lutym 1968 r. otrzymał nominację na proboszcza w parafii Piotrkowice Chmielnickie (gdzie indziej nazywane też Piotrkowice Stopnickie). Ostatnie jego probostwo (1983-1985) było w parafii Działoszyce. Następnie zamieszkiwał jako rezydent w parafiach Kazimierza Mała i Pacanów, później w Domu Księży Emerytów w Kielcach.Zmarł 14.10.2002 r. w Szczekocinach i tam został pochowany³⁹.

1. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Chotel Czerwony Kościół parafialny. Gmina Wiślica, powiat buski”, opublikowanego 4.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
2. Franciszek Petroniusz Navarra (1843-1936), Monografia kościołów dyecezyi kieleckiej. T. 2. Warszawa, 1911, s. 242.
3. Dane pochodzą z informacji (“Sprawozdanie przeprowadzonego podziału kościelnego na terenie gminy Chotel”), sporządzonej przez zarząd Gminy Chotel dla niemieckiego starosty w Busku w lutym 1941 roku. AIPN GK 639/12, k. 42 (36).
4. Katalog Duchowieństwa Diecezji Kieleckiej na Rok Pański 1945 w czasie wielkiej wojny światowej.
5. Akcjami przyjmowania zrzutów kierował ukrywający się przed Gestapo Zygmunt Bałdys, pracownik Zakładów Zbrojeniowych w Radomiu. Mieszkał w Gluzach, prowadził tam sklepik z karbidem, naftą, landrynkami … . Wraz z nim zamieszkiwał przez pewien w Gluzach dr Bożydar Daniewski, po wojnie nauczyciel łaciny, greki, filozofii, logiki, historii i matematyki w Liceum Ogólnokształcącym i w Liceum Pedagogicznym w Busku-Zdroju (więcej o nim w rozdziale “Tajne nauczanie”). Informacja, także fotografia ks. K. Misiorowskiego, pochodzą od Jana Chruślińskiego (ur. 1937 w Busku-Zdroju pisarz, publicysta, historyk, emerytowany pułkownik Wojska Polskiego, laureat nagród literackich).
6. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 37, 1951, nr 7, s. 46.
7. Fotografia ks. W. Saletry pochodzi z czasopisma Zwiastun Parafialny – Miesięcznik Parafii Św. Michała Archanioła w Daleszycach, nr 12 listopad 2016.
8. ADK, AK, OP-4/3, Państwowa Komisja Uzupełnień. Kapelani wojskowi 1934-1971, lista kapelanów rezerwy przekazana biskupowi polowemu Józefowi Gawilnie 23.4.1938 r.
9. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 66, 1990, nr 1, s. 82 i R. 66, 1990, nr 6, s. 470.
10. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Jurków  Kościół parafialny. Gmina Wiślica, powiat buski”, opublikowanego 4.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
11. „Biała Księga” Martyrologium duchowieństwa — Polska XX w. (lata 1914 – 1989) na portalu internetowym Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Zygmunta w Słomczynie. Dostęp: lipiec 2022.
12. ADK, OE-4/29 Akta kurialne ogólne / Sprawozdanie o zniszczeniach wojennych parafii Jurków, k.102; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 31, 1945, nr 1, s. 6.
13. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 68, 1992, nr 6, s. 502.
14. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Pełczyska Kościół parafialny. Gmina Złota, powiat pińczowski.”, opublikowanego 9.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
15. Właściciel majątku w Złotej, Andrzej Wesołowski, został, jak pisał W. Odrobina, “zlikwidowany przez BCh w 1943 roku”. Władysław Odrobina, Chłopi gminy Złota w walce z niemieckim okupantem. Poznań 2006, s. 6; Zastrzelenie dziedzica A. Wesołowskiego (23.4.1943 r.) budziło wiele kontrowersji. St. M. Przybyszewski ocenił po latach, że “śmierć Wesołowskiego wynikła z zemsty osobistej” Tygodnik Ponidzia nr 30/1999, s. 9; L. Slaski i B. Thugutt pisali o dwóch osobnikach, którzy, nie zatrzymywani przez nikogo, zastrzelili gospodarza, a pobliski posterunek policji granatowej nie podjął się pościgu za sprawcami. Ludwik Slaski i Bohdan Thugutt, Losy ziemian powiatu pińczowskiego w okresie okupacji 1939-1945 [w:] Janina Leskiewiczowa (red.), Ziemiaństwo polskie 1920-1945. Zbiór prac o dziejach warstwy i ludzi. Warszawa 1988.
16. Władysław Odrobina, Chłopi gminy Złota …, s. 6.
17. Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 157; .
18. Katalog Duchowieństwa i parafij Diecezji Kieleckiej za rok 1946, s. 147; Organy bezpieczeństwa oceniały proboszcza z Jangrotu, ks. J. Chmielewskiego, jako pozytywnie ustosunkowanego do władz PRL-owskich. Paweł Glugla, Kościół olkuski w reprezentatywnym raporcie Służby Bezpieczeństwa z 1960 r. Krakowskie Studia Małopolskie 2019, nr 24, s. 73.
19. ADK, AK, OP-4/3, Państwowa Komisja Uzupełnień. Kapelani wojskowi 1934-1971, lista kapelanów rezerwy przekazana biskupowi polowemu Józefowi Gawilnie 23.4.1938 r. 
20. Ks. kan. dr Jan Mucha, Ś.p. ks. Jan Kasperek. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 39, 1958, nr 9, s. 271-272.
21. Helena była siostrą ks. Bronisława Rajchela, proboszcza parafii Świniary (1934-1942), Chlina (1942-1964), następnie parafii Złotniki i Słupia.
22. Według Katalogu duchowieństwa Diecezji Kieleckiej na Rok Pański 1945, s. 14, ks. K. Nachtman (z diecezji łódzkiej) był w 1945 r. wikariuszem w parafii Pełczyska. Musiał to być krótki czas jego posługiwania w Pełczyskach, bo już w 1946 r. trafił do parafii Skała.
23. Zdjęcie pochodzi z książki: Bogumił Hetnarski, Ze Stopnicy do Itaki. Pamiętniki chemika. Krosno 2009, s. 229.
24. Ks. Tomasz Gocel, Wspomnienie pośmiertne o ks. Kazimierzu Nachtmanie (1920-2002). “Dobry gospodarz”. Kielecki Przegląd Diecezjalny, 2022, nr 3, s. 521-534.
25. Fotografia pochodzi z Cyfrowej Biblioteki Narodowej / www.polona.pl CBN Polona. Dostęp: grudzień 2021.
26. Biogram ks. Antoni Michoński  – p. parafia Janina.
27. Jan Wiśniewski „Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem, wiślickiem”, Marjówka 1929, s. 320.
28. Ks. Tomasz Gocel, Represje niemieckie wobec kleru wiejskiego w diecezji kieleckiej 1939–1945 [w:] Muzeum Wsi Kieleckiej – Wieś polska w czasie II wojny światowej 1/2020, s. 23.
29. Dr Karol Frycz, Inspektor Rejonowy Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku, w swoim sprawozdaniu z 2.8.1941 r., opisującym sytuację w rejonie pińczowsko-wiślickim, wskazuje na wyróżniającą się postawę ks. P. Wołoszyna. Za zgodą gminy wziął on na siebie trud rozdawnictwa artykułów kontyngentowych wśród ludności, uzyskując w ten sposób dla Delegatury Pol.K.O. znaczne źródło dochodów. AAN 125/752, k. 8; Jerzy Gapys, Polskie rzymskokatolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 226 (tabela).
30. Ks. Paweł Tochowicz, Śp. ks. Paweł Wołoszyn. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R.47 1972 nr 5 s. 240-241; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 48, 1972, nr 6, s. 288.
31. Przebywał wtedy w Masłowie, u swojego wuja, Józefa Marszałka, tamtejszego proboszcza. Musiał być zapewne nieopodal miejsca, gdzie mali chłopcy strzelali z kalichlorku. Zaniepokojeni wystrzałami Niemcy aresztowali wtedy około 40 osób, wśród nich księdza Mariana. Kuria biskupia w Kielcach interweniowała, zapewniając niemieckie władze wojskowe o niewinności studenta rzymskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego. Siostra młodego księdza usiłowała ustalić, gdzie był przetrzymywany. Z końcem września policja porządkowa (Ordnungspolizei) powiadomiła Kurię, że nie był on w obozie jenieckim na Bukówce w Kielcach (budynki koszarów wojskowych), jak przypuszczała siostra, lecz wywieziono go do obozu zbiorczego w Częstochowie. Jakim sposobem i dokładnie kiedy wydostał się na wolność, nie wiadomo. ADK, Akta Kurialne Ogólne Korespondencja z Władzami Niemieckimi Podczas okupacji R. 1939-1944, sygn. OW-A/34, k. 11, 42-43.
32. Aresztowanych skierowano najpierw do obozu w Handorf (pod miastem Münster), później do  Luckenwalde w Brandenburgii. Został stamtąd zwolniony. Ks. Daniel Wojciechowski, Kapłan od “gaszenia pożarów” w diecezji – Ks. Marian Cygankiewicz (1913-1986). Nasz Dziennik, nr 275 (2988) z 24-25 listopada 2007 r. Stąd pochodzi fotografia ks. M. Cygankiewicza; Katarzyna Dobrowolska, Niepokorny. Niedziela kielecka 24/2010.
33. Był kierownikiem internatu przy gimnazjum (1948-1950). Z inspiracji władz oświatowych część uczniów prowokacyjnie odmawiała przestrzegania regulaminu szkoły. Na tym tle oraz w obliczu dążeń do zainstalowania w szkole młodzieżowych organizacji ateistycznych zarysował się konflikt między kierownictwem szkoły a władzami komunistycznymi. W atmosferze rewolty, zaognianej przez miejscową prasę propagowano kłamliwie oskarżenia pod adresem szkoły. Zamiast normalnej pracy nastał w szkole czas zastraszania, donosicielstwa i inwigilacji. Po dwóch latach bezpośredniej konfrontacji z komunistycznym pożarem w katolickiej szkole biskupiej, ksiądz Marian Cygankiewicz został wikariuszem na Baranówku w Kielcach, a następnie przeszedł do pracy w parafii Stopnica. Ks. Daniel Wojciechowski, Kapłan od …
34. Wdzięczni parafianie ufundowali mu tablicę pamiątkową w 2000 roku. Strona internetowa Diecezji Kieleckiej. Dostęp: styczeń 2022.
35. Ryszard Michalak, Kościół Polskokatolicki i Samodzielne Niezależne Parafie Rzymskokatolickie w polityce wyznaniowej Państwa Polskiego po 1956 roku. Źródła do sprawy Gądkowa Wielkiego. Uniwersytet Zielonogórski, Studia Zachodnie nr 9/2007,  s. 183-216.
36. W roku szkolnym 1966/1967 ks. M. Cygankiewicz otrzymał pismo z Prezydium PRN w Busku-Zdroju zakazujące prowadzenia zajęć w punktach katechetycznych z groźbą zastosowania sankcji karnych w razie niezrealizowania tego polecenia. Jako uzasadnienie podano „złe warunki mieszkaniowe i brak dostatecznej ilości miejsc siedzących”. Kapłan, zgodnie z zarządzeniem Kurii nie rejestrował punktów katechetycznych, odmówił prowadzenia księgi inwentarzowej oraz prowadził „szkodliwą działalność”, co znalazło wyraz w jego kazaniach głoszonych w Gnojnie i Szydłowie. Uchylał się również od płacenia podatków. Nie tylko nie płacił niesprawiedliwych wysokich podatków, ale i nakładanych na niego grzywien, a nasyłany komornik nie miał mu czego zająć. Marlena Dobrucka, Nauka religii poza szkołą na terenie diecezji kieleckiej w latach 1961-1973. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne nr 92 (2009), s. 67.
37. Kielecki Przegląd Diecezjalny R. 62, 1986, nr 6, s. 486-488.
38. Fotografia pochodzi ze strony internetowej Stowarzyszenia Miłośników Historii Szczekocin i Okolic (zakładka “Archiwum ks. Tadeusza Jarmundowicza”). Dostęp: styczeń 2022.
39. Ks. Józef Gurda, Ksiądz kan. Tadeusz Jarmundowicz (1917-2002). Kielecki Przegląd Diecezjalny R. 79, 2003, nr 2, s. 201-208.