Lista nauczycieli tajnego nauczania – litery A – J

A – J
K – N
O – S
T – Ż

Litery umieszczone w nawiasach obok nazwiska dotyczą nauczyciela wymienionego w:
O – artykule Bogdan Orłowski1, Tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej w Busku Zdroju i powiecie buskim w latach okupacji (1939-1945), [w:] Tradycje walk o wyzwolenie narodowe i społeczne na ziemi buskiej. Materiały sesji popularnonaukowej 11 IV 1987 r. Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, Kielce 1988; 
S – monografii Henryka Smarzyńskiego “Powiat Busko-Zdrój przed 1 IX 1939 i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945”, Kraków 1960;
X – piśmie Inspektoratu Szkolnego w Pińczowie  z 3.2.1945 r. APKI – Zespół akt 256 – Tajne nauczanie – Ośrodek tajnego nauczania Pińczów, pow. Pińczów;
A – aktach APKi – Zesp. 321 (weryfikacja nauczycieli TN), sygn. 179, 180 i 187;
P – artykule Stanisława Sobczyka “Tajne nauczanie w powiecie pińczowskim w latach okupacji 1939–1945”, Przegląd Historyczno-Oświatowy, 1971, nr 3, s. 400–417;
Z – artykule “Nauczyciele tajnego nauczania na Ziemi Staszowskiej”, opublikowanym na stronie internetowej Oddziału w Staszowie Związku Nauczycielstwa Polskiego. http://www.staszow.znp.edu.pl/index.php?menu=roz2,
B – Słowniku nauczycieli tajnego nauczania – uczestników ruchu oporu 1939-1945 (województwo kieleckie). Kielce 2010. Biogramy nauczycieli opracowali dla powiatu pińczowskiego – Stanisław Sobczyk i Andrzej Dziubiński, dla powiatu stopnickiego – Julian Ludwikowski;
C – Słowniku biograficznym nauczycieli w Małopolsce w latach II wojny światowej : (1939-1945) : ofiary wojny, żołnierze, działacze konspiracyjni, nauczyciele w jawnym i tajnym szkolnictwie / wstęp, oprac. i red. Jacek Chrobaczyński 1995. Biogramy nauczycieli opracowali dla powiatu pińczowskiego – Stanisław Sobczyk i Andrzej Dziubiński, dla powiatu Busko-Stopnica – Julian Ludwikowski, Bogdan Orłowski, Michał Żak.

Nauczyciele straceni lub wysłani do obozu koncentracyjnego oznaczeni są czerwoną czcionką.

A – J

Arendarski Józef (Z)(C) – Chmielnik, ur. 10 lutego 1899 roku w Szydłowie. Seminarium Nauczycielskie w Kielcach ukończył w roku 1920 i podjął pracę w Szkole Powszechnej w Kargowie. W 1926 roku został przeniesiony do Szkoły Powszechnej w Szydłowie, gdzie uczył do wybuchu II wojny światowej. W okresie okupacji przebywał w Chmielniku i tam uczył na tajnych kompletach. Przeszedł przesłuchiwania gestapowskie, po których ukrywał się przed Niemcami. Po wojnie wrócił do Szydłowa na stanowisko kierownika szkoły2.

Augustyńska Janina (C) – Stopnica, ur. 1906. Po wojnie w szkolnictwie i administracji szkolnej. 

Barłóg Agnieszka (B)(C) – Piotrkowice. Żona zamordowanego przez Niemców kierownika szkoły powszechnej w Piotrkowicach, Stanisława Barłóg. Autorka utworów wydawanych w czasopismach “Wici” i “Naprzód”. Aktywna w ruchu oporu w powiatach pińczowskim i stopnickim, nauczała 15-osobową grupę dzieci żydowskich. Pochwycona 1944 w łapance w Radomiu, uszła z rozdzielczego punktu w Częstochowie. 

Bąkowska Janina (B)(C) – Busko, ur. 1903. Prowadziła tn w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie nadal w szkole w Busku.

Bąkowski Michał (B)(C) – Busko. Ur. 1899, przed wojną działał w Związku Rezerwistów3. W czasie okupacji był żołnierzem ZWZ-AK ps. “Borsuk”, prowadził tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie nadal w Busku, zm. 1976.

Belusiak Aleksander (S)(C)(B – tu nazwisko Bolusiak, u Kowalczewskiej – Belsiuk, u Smarzyńskiego – Belusiak) – Oględów, ur. 1910, rozstrzelany 28.6.1943 r. w Kurozwękach4. 

Belusiak Stefan (Z)(C) – Oględów, ur. w 1912 roku w Oględowie. W 1930 roku ukończył Gimnazjum w Staszowie. Po odbyciu czynnej służby wojskowej i podchorążówki uzyskał stopień wojskowy podporucznika. Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku i powołanie do wojska zastało go na studiach IV roku weterynarii we Lwowie. W 1940 roku wrócił do Oględowa. Należał do AK, razem z bratem Aleksandrem zajmował się tajnym nauczaniem. Zmarł na płuca w 1945 roku.

Bereszniewicz Zygmunt – Stopnica. Uczył języka polskiego w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy. Zginął 3.8.1944 r. w Stopnicy podczas nalotu niemieckiego5.

Bień Janina (Z) – nauczycielka Szkoły Powszechnej w Łubnicach. Uczyła języka polskiego i historii. Uczyła konspiracyjnie w Łubnicach, Ossali i Tursku Wielkim. Była wywieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Wróciła i po wojnie mieszkała w Łubnicach6.

Bijak Edward (S)(B) – Smyków, gm. Potok, ur. 12.3.1914  Parnięcice, aresztowany 4.6.1942 r., zginął w obozie koncentracyjnym w Mauthausen 17.9.1942 r.

Błasiński Stefan (Z)(S)(B)(C) – Oględów, ur. w 1904 roku w Oględowie. Ukończył Gimnazjum w Staszowie, a następnie polonistykę i biologię na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował jako nauczyciel Gimnazjum w Ostrogu nad Horyniem, a od 1937 roku objął stanowisko dyrektora tej szkoły. W jesieni 1939 roku powrócił do Oględowa, przebywał u kuzyna Jana Wojtasia, gdzie prowadził tajne nauczanie. Zginął od kuli niemieckiej pod Niemścicami 4 lipca 1943 roku7. 

Błasiński Henryk – Janina, ur. 7.12.1915, zm. 21.8.1995. Po wojnie profesor Politechniki Łódzkiej8.

Błaszczeć Zofia (B)(C) – Jurków, ur. 1909. Po wojnie nadal w Jurkowie.

Bogoń Bronisław (O). Uczył geografii w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy, dojeżdżał z Buska. 

Bogoń Zofia (A)(S)(B) – Busko, ur. 1901, harcmistrz ZHP. Prowadziła komplety w zakresie szkoły średniej. Po wojnie uczyła w LO w Busku9.

Borowiec Katarzyna (P)(B)(C) – Brzeście/Bogucice, ur. 1908.

Borowiec Stanisław (X)(S)(B)(C) – Pińczów, ur. 1906. Nauczyciel łaciny, przewodniczący Tajnej Rady Pedagogicznej od 8.1940 do pocz. 1941, gdy zmienił do Daniel Olech10. Po wojnie w LO w Pińczowie.

Budzyńska Irena (O)  – Busko.

Bróg Tadeusz (O) – Jurków11. 

Bykowska Janina (O)(S) – Busko, przybyła w  1942 r. z Wielkopolski.

Cecherz Jan (B)(C) – Lipnik/Kije, ur. 1897. Prowadził tajne komplety w Lipniku w latach 1940-194412. Po wojnie nadal w szkolnictwie.

Chłapowska Eugenia (A)(S) – Busko, Tuczępy. 

Chłapowski Władysław (O)(A)(S) – Tuczępy13.

Chmielewska Zofia Janina, ps. “Trzmiel” (A)(B)(C) – Pierzchnica, ur. 1909, czł. ZWZ-AK, ps. Maria Trzmiel (łącznik i kolporter prasy konspiracyjnej). Po wojnie nadal w szkolnictwie.

Ciołek Stanisław (C) – Sokolina, ur. 1919. Prowadził tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie nadal w szkolnictwie.

Cisowska-Graczyk Janina (O)(S) – Busko14.

Ciurlik Halina Wanda (B)(C) – Kije, ur. 1909. Nauczała w Kijach, razem z mężem Władysławem. Po wojnie w Łodzi.

Ciurlik Władysław (P)(B)(C) – Kije, ur. 1902. Przewodniczył tajnej Gminnej Komisji Oświaty i Kultury w gminie Kliszów. Po wojnie w Łodzi.

Cyga Piotr (S)(C) – Busko, ur. 28.12.1906 Jadowniki, absolwent Pedagogium w Krakowie, oficer rezerwy, po wojnie 1939 r. zbiegł z niewoli niemieckiej, aresztowany 4.6.1942, zamordowany 8.9.1942 r. w obozie koncentracyjnym Auschwitz.

Czajęcki Leon (Z)(B)(C) – Grzymała/Tuczępy, ur. 1896, zm. 1975, długoletni kierownik Szkoły Podstawowej w Grzymale. W tajnym nauczaniu uczył w Grzymale i w Tuczępach fizyki i chemii według programów w szkole powszechnej. Walczył z bronią w ręku w szeregach AK. W 1945 r. przeniósł się do szkoły w Busku (willa Winogór)15. 

Czarnecka Janina (O)(S)(B)(C) – Busko, ur. 190516. 

Czarnecki Zbigniew (A) – Busko.

Czecherz – Sichów Duży17.

Czerwińska Henryka Walentyna (X)(P)(B)(C) – Pińczów, ur. 1915, zm. 1970. Po wojnie uczyła w Kielcach.

Czerwiński Bronisław (X)(P)(C) – Pińczów18. 

Daniewski Janusz Bożydar (O)(A)(S)(B) – Busko/Łatanice/Gluzy/Hołudza, ur. 1907, zm. 197319. 

Dębski Edward (A)(B)(C) – Busko, ur. 1893, zm. 1957. Po wojnie uczył w Busku do 1950 r.

Dobrowolska Józefa (B) – Jurków, ur. 1912.

Dobrzańska Maria (B)(C) – Chroberz/Młodzawy, ur. 1897. Po wojnie kierowniczka szkoły podstawowej w Łodzi.

Dolnata – Chmielnik20.

Domagalski Henryk (B) – Wiślica, ur. 1903.

Domagała Władysław (B)(C) – Miernów, gm. Złota, ur. 1908, czł. SL “Roch”, szef kierownictwa Walki Cywilnej Delegatury Rządu RP w powiecie pińczowskim, aresztowany w Miernowie, uciekł z obozu w Częstochowie. Po wojnie pracował w sądownictwie.

Drozdowski Kazimierz (B)(S) – Lubania, gm. Chmielnik, ur. 1906, zm. 1944, czł. ZWZ-AK, aresztowany 13.10.1944 r., zamordowany 3.12.1944 r. (U Smarzyńskiego: areszt. jesienią 1943, zamordowany 3.12.1943 r.). 

Dudziński Henryk – Kaczorów21.

Filipowski Edward (B)(C) – Wiślica/Kuchary/Czarkowy, ur. 1912 w Kielcach, zm. 1975 w Warszawie22. Po wojnie pracował w administracji państwowej.

Frelian Stanisław (S)(B)(C) – Stopnica i Bilczów, gm. Radzanów, ur. 11.2.1912 Grzybów, ppor. rezerwy., aresztowany 4.6.1942, zginął 14.8.1942 r. w obozie koncentracyjnym Auschwitz. 

Gałka Józef (B)(C) – Góry Pińczowskie, ur. 17.4.1910 r. Boszczynek, zginął 6.9.1942 r. w obozie koncentracyjnym Auschwitz.

Gałka Zofia (P)(B)(C) – Góry Pińczowskie, ur. 1911. Po wojnie nadal w szkolnictwie.

Gąsiorek Halina – Busko23.

Gęciarzówna – Sichów Duży (b.b.d.)24.

Głogowiec Sylwestra (C) – Pińczów / Kozubów, ur. 1912. Po wojnie w szkolnictwie, początkowo w powiecie pińczowskim, później w Wałbrzychu.

Godzwon Władysław (A) – Busko.

Golcówna –  – Sichów Duży (b.b.d.)25.

Gołębiowska Zofia (O)(S). 

Gondek Halina (O) – Busko. 

Gonet Wanda (B)(S)(C) – Nowy Korczyn, ur. 1908. Po wojnie kierowniczka szkoły podst. w Strożyskach26.

Górczyński Jerzy (O)(S) – Janina27. 

Graczyk Janina Władysława (B)(C) Kostera/Kameduły/Busko, ur. 1912. W l. 1943-1945 prac. urzędu pocztowego w Busku. Wraz z innymi nauczycielami tajnego nauczania i dyrektorem Józefem Lisakiem podjęła się z początkiem lutego 1945 r. pionierskiej pracy wznowienia zajęć dydaktycznych w buskim gimnazjum28.

Gromadzki Tomasz (O)(S)(A)(B)(C) – Stopnica, ur. 1902, ps. “Struna”. Uczył historii wychowania w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy29. 

Grudziński Henryk (A). 

Gryga Zygmunt (S)(B)(C) – Złota Pińczowska (1904-1944)30.

Guzikowski Jan(P)(B) – Kozubów, Młodzawy31. 

Herman Maria – Sichów Mały32.

Hiżycka Krystyna – Busko (O)33.

Horoszyński Aleksander – Busko. Aleksander Horoszyński uczył j. niemieckiego i przedmiotów ścisłych. 34.

Iwański Bolesław (O)(A)(S)(C) – Chmielnik, Busko, czł. ZWZ-AK35. Po wojnie pracował w kuratorium kieleckim. 

Jabłoński Zygmunt (C) – Bogucice, ur. 1886, legionista I Brygady, uczył jawnie i tajnie w Bogucicach. Po wojnie wyjechał na ziemie odzyskane36.

Jach Kazimierz ps. “Mierzwa” (O)(B)(C) – Drugnia/Maleszowa, ur. 1903, oficer rezerwy, czł. ZWZ-AK, ur. 1903. 

Janas Michał ps. “Sokrates” – Pacanów, ur. 1903, zm. 194337.

Jankowiak Stanisław (C) – Budziska, ur. 1912. Aresztowany w czerwcu 1943 r., więziony w Oświęcimiu. Powojenny los nieznany.

Jarema Maria – Kurozwęki38.

Jaros Andrzej (C) – Kąty Nowe w l. 1942-1944. Po wojnie nadal w szkolnictwie.

Jasińska Maria (B)(C) – Sroczków/Piasek Wielki, ur. 1914. Po wojnie kierowniczka szk. podstawowej w Łysakówce, pow. Mielec.

Jasińska Wiktoria (B)(C) – Stopnica, ur. 1904. Po wojnie nauczycielka w szk. podstawowej w Strzałkowie, od 1947 r. w Stopnicy, zmarła 12.10.1993 r., pochowana na Cmentarzu Parafialnym w Stopnicy, grób nr 76739.

Jasiński Jan (P)(B)(C) – Jurków, ps. “Jesion” (1913-1944), zakatowany na śmierć przez żandarmów w Busku 4.5.1944 r. 

Jasiński Franciszek Lucjan (O) – Stopnica. Był kierownikiem szkoły w Stopnicy w latach 1945-196740.

Jezierska Franciszka (X)(P)(C) – Pińczów, ur. 1907, absolwentka UJ, przybyła do Pińczowa z Sosnowca. Po wojnie nadal w szkolnictwie w Pińczowie. 

Józefowicz Kazimiera (O)(A)(S)(B)(C) – Busko, ur. 1902, przybyła z Warszawy, zamieszkała u matki w Busku. Prowadziła tajne nauczanie w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie uczyła w Busku, później w Laskach k. Warszawy41.

Jurecki Wincenty (S)(B)(C) – Grzymała, gm. Tuczępy, ur. 1897, przed wojną kierownik publ. szk. powszechnej w Grzybowie, gm. Oględów42, członek ZWZ-AK, więziony w Opatowie. Po wojnie kierownik szk. podstawowej w Grzybowie.

Przypisy

  1. Bogdan Orłowski “Księżyc” był żołnierzem AK z placówki Winiary. Uczestniczył w szturmie na posterunek żandarmerii w Nowym Korczynie. Leopold Wojnakowski, Z dala od Wykusu, Łódź-Kielce 1988, s. 44. Po wojnie od 1962 r. przez wiele lat kierował buskim Liceum Ogólnokształcącym.
  2. Jan (?) Arendarski jako nauczyciel tajnego nauczania w Szydłowie wymieniony jest w artykule: Eugeniusz Ciepela, Nauczyciele w walce, tajnym nauczaniu i pracy. [w:] Almanach Staszowski. Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, Staszów 1982, s. 128.
  3. Był referentem wychowania obywatelskiego Zarządu Powiatowego Z. R.  Zjazd pow. stopnickiego Z.R. Rezerwista. Organ Centralny Związku Rezerwistów, nr 2/1938, s. 15.
  4. Alina Kowalczewska, W mojej pamięci …, s.  61. Henryk Smarzyński, s. 184.
  5. Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór nauczycieli i uczniów na terenie powiatu buskiego. Tajne nauczanie jako jedna z form działania AK. Buski Kwartalnik Edukacyjny nr 24/2008, s. 20.
  6. Zeznania świadka, Józef Dach, złożone 27 marca 1947 roku w Pacanowie przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Radomiu, Ekspozytura w Stopnicy, sędziemu A. Stanula. AIPN GK 179/117, k. 79-80.
  7. Stefan Błasiński wspomniany jest również w: Alina Kowalczewska, W mojej pamięci – staszowskie szkolnictwo i placówki oświatowo-wychowawcze w latach 1918-1993. Biblioteka Staszowska 72, Staszów 1996, s.  57.
  8. Leszek Marciniec, Tajne nauczanie w rejonie Janiny, Tygodnik Ponidzia nr 7/2000, s. 9; Ewa Chojnacka, Zbigniew Piotrowski, Ryszard Przybylski (red.): Profesorowie Politechniki Łódzkiej 1945–2005. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2006, s. 22-23; Jerzy Paprocki, Kalendarium chemików – polskich i europejskich. Henryk Błasiński (1915-1995). Chemik – Miesięcznik Naukowo-Techniczny nr 8/2015, s. 516-518.
  9. Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …, s. 20.
  10. Maksymilian Opara, Z działalności Tajnego Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja w Pińczowie w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945, Przegląd Historyczno-Oświatowy 1971, nr 3, s. 419.
  11. Więcej informacji o T. Brogu w rozdziale Oświata.
  12. Strona internetowa gminy Kije. Dostęp: czerwiec 2019.
  13. Władysław Chłapowski niezwykle poświęcał się w swojej pracy dla uczniów. Dwa razy w tygodniu przechodził 7 kilometrów w jedną stronę z Tucząp do Nizin. Komplet liczył 6 uczniów.  Uczyli tam także student Bolesław Mazur, Anna Wojciechowska, Marian Bielecki. Nauczyciele Kielecczyzny w walce o szkołę polską w latach okupacji 1939-1945 : materiały z sesji poświęconej tajnej oświacie oraz walce nauczycieli Kielecczyzny w latach okupacji; Kielce, 19-20 października 1973 r. / Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach, Związek Nauczycielstwa Polskiego, Oddział ZG [Zarządu Głównego] w Kielcach; [zespół red. Józef Krasuski et al. ]. Kielce 1979. s. 106.
  14. Janinę Cisowską-Graczyk wspomina również Jan Chruśliński, Busko-Zdrój, lata okupacji 1939-1945. Szukanie drogi … Wspomnienie. Buski Kwartalnik Edukacyjny nr 44/2013, s. 35.
  15. Józef Mrożkiewicz “Brzoza”, “W konspiracji i w walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów”. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Kielce 1997, s. 73 i 95; Andrzeja Meissner (redakcja), Lista 76 nazwisk nauczycieli tajnego nauczania Ziemi Staszowskiej [w:] Szkoła przy zasłoniętych oknach: z dziejów szkolnictwa w czasach okupacji hitlerowskiej na terenie dzisiejszego województwa tarnobrzeskiego. Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Rzeszów 1992; Strona internetowa Szkoły Podstawowej w Zbludowicach. Dostęp: lipiec 2019.
  16. Więcej informacji o J. Czarneckiej w rozdziale “Tajne nauczanie”.
  17. Danuta Giemlewicz, Leonarda Stawiarz, Historia szkoły, Strona internetowa Zespołu Placówek Oświatowych im. Marii Firlejczyk w Sichowie Dużym. Dostęp: lipiec 2019.
  18. Więcej informacji o B. Czerwińskim w rozdziale Oświata.
  19. Więcej informacji o J.B. Daniewskim w rozdziale “Oświata / Tajne nauczanie”.
  20. Strona internetowa Miasta i Gminy Chmielnik – zakładka “Historia”, Dostęp: lipiec 2019. “9. Tajne nauczanie w okresie okupacji: W czasie okupacji niemieckiej poza szkołą powszechną w zakresie przygotowania do szkół średnich, jak i na poziomie I – IV klasy nauczali: Iwański Bolesław, Pucułek Stanisław, Stradowski Roman, Kuczyński Aleksander, Szybajło, Zychowicze Bogdan i Alfreda, Dolnata, Nowak, Szlapiński Marian. Nauczanie odbywało się zmiennie, w lokalach prywatnych. Z nauczania korzystało około 30 osób. Młodzież ucząca się, jak również i rodziny prześladowań nie doznały. Z wykładowców ukrywali się Iwański Bolesław, Pucułek Stanisław, Dolnata i Nowak”.
  21. Adam Massalski, Szkolnictwo na Kielecczyźnie w okresie okupacji 1939-1945, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975 Kraków, s. 119.
  22. M. Opara domniemywał, że Filipowski był inżynierem z Łodzi, narodowości żydowskiej. Po pewnym czasie Filipowski przeniósł się do Czarkowych i tam pozostał do końca wojny. Maksymilian Opara, s. 419. Julian Gringras, syn przedwojennego właściciela zakładu fotograficznego “Moderne” w Kielcach, a szwagier Filipowskiego, w wywiadzie udzielonym w 2005 r. dziennikarce Ance Grupińskiej potwierdził, że Filipowski (prawdziwe nazwisko Mosze Baum) opuścił Lwów w 1941 r., ukrywał się i udzielał lekcji na tajnych kompletach. Strona internetowa żydowskiego instytutu historycznego Centropa, https://www.centropa.org/photo/edward-filipowski. Dostęp wrzesień 2019.
  23. Halinę Gąsiorek wspomina H. Wielowiejska w:  Kombatanckie Zeszyty Historyczne, nr 9/1994, s. 37.
  24. W historii szkoły w Sichowie Dużym czytamy: “Ciężkie chwile przeżywała sichowska szkoła w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Mimo trudnych warunków lokalowych proces nauczania nie został zupełnie przerwany. To właśnie pan Mazur wraz z młodą nauczycielką Marią Herman prowadzili tajne nauczanie z zakresu szkoły podstawowej, która odbywała się w domach prywatnych w Sichowie Małym u pana Głowackiego i pana Balickiego. W Sichowie Dużym miejscem tajnego nauczania był dom pana Drożdża. Nauczycielami, którzy wówczas wypełniali to heroiczne posłannictwo byli: państwo Mazurowie, pani Gęciarzówna, pani Golcówna, pani Jezierska i pan Czecherz” Danuta Giemlewicz, Leonarda Stawiarz, Historia szkoły, Strona internetowa Zespołu Placówek Oświatowych im. Marii Firlejczyk w Sichowie Dużym. Dostęp: lipiec 2019.
  25. Danuta Giemlewicz, Leonarda Stawiarz, Historia szkoły … .
  26. Głos z Gminy Nowy Korczyn, nr 4/2008, s. 15. W Słowniku biograficznym Chrobaczyńskiego (C) podano nazwisko “Gont” i informację, że prowadziła tajne nauczanie w zakresie szkoły powszechnej w Smogorzowie i Nowym Korczynie; Romuald Kiwior, były mieszkaniec Nowego Korczyna, tak wspominał swoją nauczycielkę, Wandę Gonet: “Wiedziałem, że nasza pani jest sroga i wymagająca tak w szkole jak i w życiu osobistym. Była to piękna blondynka w stanie panieńskim., choć czas był na to, by ten stan zmieniła. Starali się o jej rękę co bogatsi korczyńscy guloni, ale była nieprzystępna i odmówiła nawet samemu naczelnikowi straży pożarnej – Anielskiemu (stryjowi Fredzia), a ten ją widocznie bardzo musiał kochać, gdyż aż do śmierci został starym kawalerem. I ona zmarła jako panna, dożywając późnej starości, poświęcając całe życie takim jak ja urwisom, by przygotować ich do tworzenia innego, lepszego świata. Przybyła tu od Krakowa, ale żyjąc wśród nas dostrzegała nierówność i była wyczulona na biedę, którą oglądała na co dzień. Zdarzało się, że dawała pieniądze na zeszyty tym, którzy nie mieli ich za co kupić”. Romuald Kiwior, Odkurzanie historii. Głos z Gminy (Nowy Korczyn) nr 10/2009, s. 22-25.
  27. Więcej informacji o J. Górczyńskim w rozdziale Oświata.
  28. Za J. Prasałek: Stanisław Majewski, Szkolnictwo średnie ogólnokształcące w regionie kieleckim w latach 1918-1990 (wybrane problemy) [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Zeszyt 153, Prace z Historii Oświaty i Wychowania III, Kraków 1993, s. 156.
  29. Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …, s. 20. Więcej informacji o T. Gromadzkim w rozdziale Oświata.
  30. Więcej o Zygmuncie Gryga w rozdziale Oświata.
  31. Jan Guzikowski wymieniony jest także w: Henryk Smarzyński, s. 293.
  32. Na stronie internetowej szkoły w Sichowie czytamy o tej nauczycielce: “Po zakończeniu II wojny światowej utworzono szkołę w Sichowie Dużym i Małym, w obu do dziś istniejących budynkach. Od 1954 roku obowiązki kierownika szkoły przejęła pani Maria Firlejczyk, z domu Herman – wspaniały wychowawca, nauczyciel i patriota. W jej osobie skupiły się najpiękniejsze przymioty zawodu nauczyciela: przeogromna wiedza, bogactwo doświadczeń pedagogicznych, umiejętność przekazywania wiedzy, wysoka kultura osobista. Pod jej opiekuńczymi skrzydłami stawiali  pierwsze kroki młodzi nauczyciele: pani Krystyna Majka, Eleonora Krawczyk, Zofia Ćwiertniewska, Monika Kosińska, Krzysztof Czerwiński, Kazimierz Kędzior. Szkoła stała się wtedy bardziej aktywna, skupiała wokół siebie życie kulturalne wsi”. Joanna Pietras, Nasz patron, Strona internetowa Zespołu Placówek Oświatowych im. Marii Firlejczyk w Sichowie Dużym. Dostęp: lipiec 2019.
  33. J. Chruśliński wspomina, że tajnych lekcji języka polskiego i historii w zakresie szkoły powszechnej udzielały także Janina Hiżycka i Renata Hiżycka. Jan Chruśliński, Busko-Zdrój, lata okupacji 1939-1945. Szukanie drogi …Wspomnienie. Buski Kwartalnik Edukacyjny nr 44/2013, s. 35. 
  34. Jan Chruśliński, Busko-Zdrój, lata okupacji 1939-1945. Szukanie drogi …Wspomnienie. Buski Kwartalnik Edukacyjny nr 44/2013, s. 35.
  35. Józef Mrożkiewicz “Brzoza” “W konspiracji i w walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów”. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Kielce 1997, s. 44.
  36. Leopold Wojnakowski, Z dala od Wykusu, Łódź-Kielce 1988, s. 23.
  37. Więcej informacji o M. Janasie w rozdziale Oświata.
  38. W okresie okupacji Maria Jarema prowadziła tajne nauczanie w klasie V i VII. Zbigniew Gajek, Z dziejów oświaty w Kurozwękach  – publikacja okolicznościowa z 2016 roku – w 40. rocznicę oddania do użytku budynku Szkoły Podstawowej w Kurozwękach. Strona internetowa szkoły. Dostęp: maj 2019.
  39. Portal internetowy Mogiły.pl.
  40. Strona internetowa Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Stopnicy. Szkoła Podstawowa im. Batalionów Chłopskich w Stopnicy. Zakładka “Historia”. Dostęp: sierpień 2022.
  41. Kazimiera Józefowicz uczyła młodzież z kompletów języka polskiego, wykorzystując pomieszczenia w sanatorium “Górka”. Wspomnienia Heleny Wielowiejskiej z d. Bąkowskiej “Kaktus”. Kombatanckie Zeszyty Historyczne nr 1, Warszawa 1992, s. 41.
  42. Alina Kowalczewska, W mojej pamięci …, s. 59.