Dekanat stopnicki

Parafie w dekanacie stopnickim:
Balice, Busko-Zdrój, Dobrowoda, Janina, Kargów, Oleśnica, Stopnica, Szczaworyż, Tuczępy.

Dekanat stopnicki

Balice – Parafia pw. Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika

Miejscowości w parafii:
Gmina Gnojno – Balice, Bugaj, Ciechlów, Kotlice, Przyborów, Suskrajowice, Zawada,
Gmina Szaniec – Borzykowa, Kostera, Wygoda Borzykowska, Wygoda Kozińska

Proboszczami byli: Franciszek Hołdyk (do 1939), ks. Piotr Noszczyk (administrator 1939-1940), ks. Stanisław Cieśliński (1940-1945), ks. Paweł Sobik OMI (administrator, 12.1944-4.1945) i ks. Jan Ciemiński (1945-1968). 

Wikariuszem był neoprezbiter ks. Bolesław Perzyna z diecezji włocławskiej (1943-1944).

Rys. Balice – Kościół parafialny1.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Balice2

Ksiądz Franciszek Hołdyk – urodz. 17.10.1902 r., wyświęcony na kapłana 17.6.1928 r.  W 1931 r. przeszedł z wikariatu w parafii św. Wojciecha w Kielcach do parafii Wzdół w pow. kieleckim3. W 1933 r. był proboszczem w parafii Dłużec (dekanat wolbromski). Zmarł 27.2.1985 r. w Kielcach4.

Ksiądz Stanisław Cieśliński
Stanisław Cieśliński, s. Franciszka i Marii z Witwickich, urodził się 8.8.1888 r. we wsi Głuchy, powiat biłgorajski. Pochodził z rodziny urzędniczej. Ukończywszy progimnazjum w Zamościu i Gimnazjum Klasyczne w Niemirowie na Podolu, trafił do Seminarium Duchownego w Żytomierzu. Święcenia kapłańskie otrzymał 4.4.1912 r. z rąk biskupa Longina Żarnowieckiego i został przydzielony jako wikariusz do parafii Horochów na Wołyniu (od 1913 r. był tam proboszczem). Następnie został mianowany (1915) proboszczem w Stepaniu.

Fot. Ksiądz Stanisław Cieśliński.

Od marca 1916 do lutego 1917 r. rozkazem generała A. Brusiłowa wypełniał obowiązki duszpasterskie w rosyjskim 282 aleksandryjskim pułku piechoty.
Po rewolucji lutowej w ramach Polskiej Macierzy Szkolnej zorganizował 18 szkół wiejskich w swojej i sąsiednich parafiach. Od jesieni 1918 r. prowadził werbunek do Wojska Polskiego na Wołyniu, w czerwcu 1919 r. wstąpił do WP. Został kapelanem 5 Pułku Ułanów Zasławskich. Od 1 września do 1 grudnia 1919 r. był jednocześnie proboszczem Grupy Operacyjnej płk. Lucjana Kopczyńskiego. W styczniu 1920 r., w czasie postoju pułku na Wołyniu przyprowadził do niego 90 ochotników zwerbowanych w swojej parafii. W czasie walk z bolszewikami został ranny pod Sarnami. W lipcu 1920 r. mianowano go kapelanem Garnizonu Grudziądz. Od 1 września 1921 r. był zastępcą dziekana Dowództwa Okręgu Korpusu nr IV w Łodzi oraz proboszczem parafii wojskowej Świętego Jerzego. 15 sierpnia 1936 r., zaproszony przez przeora klasztoru jasnogórskiego, w czasie uroczystej sumy wygłosił nadawane przez Polskie Radio kazanie do 150 tysięcy pielgrzymów, za które „Dostojni Biskupi serdecznie dziękowali, a lud płakał”.
W latach 1926-1939 był niezwykle aktywny w Kielcach jako proboszcz kościoła garnizonowego, duszpasterz wojskowy, dyrektor kieleckiego Caritasu. Zyskał znaczącą pozycję w ówczesnym establishmencie, nie tylko w Kielcach. Początkowo harmonijnie układające się relacje z biskupem A. Łosińskim zaczęły się psuć w związku z odmiennymi ich sympatiami politycznymi (biskup był niechętny sanacji), ale też z powodów ambicjonalnych. Ks. St. Cieśliński znalazł się między silnym poparciem ze strony czynników kombatanckich, wojskowych a narastającą wobec niego niechęcią ze strony księży kieleckich i samego biskupa w tle, któremu winien był przecież posłuszeństwo5.
Po kilku latach napiętej atmosfery pomiędzy parafią wojskową a pałacem biskupim, ks. St. Cieśliński opuścił Kielce wiosną 1939 r., gdy został został mianowany dziekanem Dowództwa Okręgu Korpusu IX w Brześciu.
Po zajęciu Brześcia wrócił do Kielc, gdzie biskup Cz. Kaczmarek przyjął go do pracy duszpasterskiej. 13 października 1939 r. został wikariuszem w Drugni. Od 18 grudnia 1939 r. był administratorem parafii w Sąspowie. W początkach 1940 r. został wikariuszem w parafii w Bejscach.
Było to odsunięcie na margines spraw diecezji. Jego prośby o przydzielenie samodzielnej placówki zostały wysłuchane i w lipcu 1940 r został mianowany administratorem parafii Balice. Pozostał tam do końca wojny. Zajął się renowacją i upiększaniem kościoła. Zamówił projekt nowego ołtarza, którego wystrój wyszedł spod ręki artysty-rzeźbiarza Antoniego Kenara6, a także wyposażył zakrystię w niezbędne sprzęty liturgiczne. W trudnych latach wojny utrzymywał siebie i rodzinę brata dzięki prowadzonemu gospodarstwu.
Na plebanii organizował w czasie okupacji tajne nauczanie. Był kapelanem Obwodu AK Jędrzejów7. Zaangażował się w działalność dobroczynną RGO, był przewodniczącym delegatury w Janowicach/Gnojnie Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku8. Prawdopodobnie to właśnie tu, w Balicach, w czasie okupacji chrzcił Żydów.
Wiosną 1945 r. został mianowany proboszczem parafii Mstyczów, gdzie pozostał do 1951 r. Wtedy opuścił diecezję kielecką i osiadł w archidiecezji wrocławskiej. Od 1953 r. był dziekanem i proboszczem w Ząbkowicach Śląskich. W 1957 r. został proboszczem parafii Świerzawa. Pod koniec lat pięćdziesiątych musiał stawiać czoła wyzwaniom ze strony władz komunistycznych. Utrudniały mu one wyjazdy na pielgrzymki do Częstochowy, zagarnęły budynek plebanii, tworzyły obciążenia finansowe i podatkowe dla parafii. W 1960 r. (bezskutecznie) usiłowały przeszkodzić procesji Bożego Ciała.
Ksiądz Stanisław Cieśliński zmarł w Świerzawie 9.4.1973 r. Pochowany został w Kielcach9.

Ksiądz Piotr Noszczyk
Piotr Noszczyk, s. Tomasza i Marianny z Dryjskich, urodził się 13.11.1882 r. w Żarkach. Wyświęcony został na kapłana w listopadzie 1906 r.
Wikariuszem był w parafiach: Staromieście (1/1907) Koziegłówki (6/1907), Irządze (1908) i Nakło (1911). Proboszczem był w parafiach: Bejsce (1917), Przeginia(1919), Szczekociny (1922), Balice (1939), Książ Mały (1940), Krzyżanowice (1942) i Dobrowoda (1946).
W 1955 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 6.2.1960 r. w Kielcach10.

Fot. Ksiądz Piotr Noszczyk w roku 191311.

Busko-Zdrój – Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Fot. Busko 1945 r. Kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny12.

Miejscowości w parafii:
Miasto Busko
Gmina Busko – Biniątki, Bronina, Górka, Kostki Duże, Kostki Małe, Las Winiarski, Łagiewniki, Siesławice, Wełecz, Wełecz-Oleszki, Zbrodzice, Chotelek
Gmina Pęczelice – Owczary
Gmina Radzanów – Chotelek Zielony, Kawczyce, Wolica, Zbludowice, Chotelek, Radzanów.

Proboszczami byli: ks. Otrembski Antoni (1920-1945) i ks. Adam Molisak (1945-1953).
Wikariusze:
ks. Paweł Widerski (1938-1940), ks. Wojciech Wielgus (1939-1941), ks. Stanisław Niedziela (1940-1943), ks. Henryk Peszko (1940-1943), ks. Szymon Łukowicz (? – ?), ks. Stanisław Śliwiński (1933-1945), ks. Władysław Śpikowski z diecezji poznańskiej (1940-1941), ks. Marian Cichocki (1943-1945), ks. Jan Zwoliński (1945-…), ks. Tadeusz Beliczyński (1943-1946), ks. Józef Urban (1945-1948).

W Busku rezydował prywatnie od 1945 r. ks. Kazimierz Misiorowski, wcześniej wieloletni proboszcz parafii Chotel Czerwony.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Busko13

Ksiądz Antoni Otrembski
Antoni Otrembski (pisany w niektórych dokumentach jako Otrębski), ur. 13.6.1870 w Pilicy, ukończył Gimnazjum Państwowe w Kielcach, także Wyższe Seminarium Duchowne w Kielcach14. Święcenia kapłańskie przyjął 25.10.1891 r. z rąk biskupa Tomasza Teofila Kulińskiego. Wcześniej, w roku 1889, wyjechał do Włoch, gdzie zapisał się na studia na Anselmianum w Rzymie i zrobił tam doktorat z prawa kanonicznego.
Ksiądz A. Otrembski był wikariuszem w parafiach: Włodowice, Chęciny, Koniusza, Łopuszno, Koniemłoty, Czeladź. Był także wikariuszem w Lisowie oraz w parafii Sosnowice w powiecie będzińskim15. Proboszczem był w parafiach: Mnichów (administrator), Kazimierza Mała (1913)16, Nowy Korczyn, Busko (od 1920). W 1945 roku zrzekł się probostwa w Busku, zamieszkał w Domu Księży Emerytów w Kielcach i zmarł tego samego roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Busku17.

Ksiądz Adam Molisak
Adam Molisak, s. Józefa i Marii, urodził się w 1894 r. we wsi Wólka k/Stopnicy. Po szkole powszechnej w Kargowie i prywatnej nauce w Kielcach i po uzyskaniu świadectwa ukończenia 4 klas gimnazjum typu humanistycznego w Pińczowie, rozpoczął w 1912 r. studia w Seminarium Duchownym w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał 5.5.1918 r. z rąk biskupa A. Łosińskiego.
Był wikariuszem w parafiach: Małogoszcz (1918) i Łopuszno (1918-1920).
Od 20.5.1920 r. pełnił funkcję kapelana wojskowego w 10 pułku piechoty, gdzie jako “poważny kapłan zyskał szacunek i uznanie przełożonych” (opinia arcybiskupa Stanisława  Galla).
Do 1929 r. studiował prawo kanoniczne na Uniwersytecie Warszawskim i przez rok na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim. W dniu 1.9.1929 r. został mianowany Sekretarzem Kurii Diecezjalnej Kieleckiej. Od 29.10.1939 r. był proboszczem parafii Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Kielcach. Był nadto profesorem Seminarium Duchownego w Kielcach i (do listopada 1939 r.) Notariuszem Sądu Biskupiego Kieleckiego. Do sierpnia 1942 r. pełnił także obowiązki Promotora Sprawiedliwości przy Sądzie Biskupim i w tym samym miesiącu został przeniesiony na probostwo w Imielnie. W lutym 1943 r. został przeniesiony do Buska.
Ks. A. Molisak był włączony w struktury konspiracyjne, sprawował funkcję kapelana ZWZ-AK w Obwodzie Busko18.
W tym czasie przez dwa lata pełnił obowiązki wikariusza generalnego. Od marca 1943 r. był także dziekanem stopnickim. Od maja 1945 r. był administratorem, a później proboszczem parafii w Busku.
Ksiądz Adam Molisak zmarł 15.3.1953 r. w Kielcach, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Busku19.

Ksiądz Paweł Widerski
Paweł Widerski, s. Jana i Emilii z Mrożkiewiczów, urodził się 11.3.1908 r. w Słomnikach. W latach 1919-1929 uczył się w gimnazjum piątym w Krakowie. Od września 1929 r. studiował w Seminarium Duchownym w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął 17.6.1934 r. z rąk biskupa A. Łosińskiego.
Był wikariuszem w parafiach: Krzcięcice (1934), Kurzelów (1937), Busko-Zdrój (1938), Skalbmierz (1940). Potem został skierowany jako wikariusz ekonom do parafii Opatowiec (1941) i tam duszpasterzował jako proboszcz przez 36 lat, aż do swojej śmierci20.
Dnia 21 czerwca 1944 r. ksiądz P. Widerski uczestniczył w uroczystym pogrzebie ekshumowanych kilkudziesięciu żołnierzy polskich z 11 pułku piechoty z Tarnowskich Gór, poległych nieopodal wsi Ksany we wrześniu 1939 r., i asystował wraz z księdzem Janem Plutą z Rogowa w mszy żałobnej, odprawionej przed kościołem w Starym Korczynie przez tamtejszego proboszcza, księdza Stefana Oparę. Uroczystość zabezpieczał oddział Armii Krajowej. Szczątki żołnierzy zostały złożone na cmentarzu wojennym w Czarkowach – obok grobów legionistów z I Brygady, poległych w 1914 roku21. Była to potężna, wielotysięczna manifestacja patriotyczna.
Podczas pacyfikacji Opatowca 29 lipca 1944 r., w której Niemcy zamordowali 29 osób, ksiądz P. Widerski wyrwał się z rąk oprawców w sposób graniczący z cudem22.

Fot. Pierwsza Komunia Święta w Opatowcu. Na zdjęciu dziewczęta z księdzem Pawłem Widerskim, lata 50-te23.

Ksiądz Paweł Widerski zmarł 13.11.1977 r. w Opatowcu i tam został pochowany24.

Ksiądz Stanisław Niedziela
Stanisław Niedziela, urodził się 3.9.1903 r. w Wojsławicach, par. Chroberz. Gimnazjum kończył w Pińczowie i Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął 19.6.1932 r. z rąk bp. Augustyna Łosińskiego i został skierowany jako wikariusz do parafii Pacanów. Od 21.2.1940 r. był wikariuszem w parafii Busko, gdzie – obok ks. Stanisława Śliwińskiego – uczył religii w szkole. Następnie, 3.2.1943 r. został mianowany administratorem parafii Podlesie, a dnia 17.8.1956 r. proboszczem parafii Strożyska.
Zmarł 6.10.1973 r. i został pochowany w Strożyskach25.

Ksiądz Henryk Peszko
Henryk Peszko, s. Walentego i Anieli z Skomrów, urodził się 29.11.1910 r. w miejscowości Kraczkowa k/Łańcuta. Szkołę średnią ukończył w Łańcucie i w 1932 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał 20.6.1937 r. z rąk biskupa F. Sonika i zaraz potem został skierowany jako wikariusz do parafii bł. Wincenta Kadłubka w Jędrzejowie. Tam zastała go wojna. Na początku września 1939 r. został aresztowany przez Niemców i przetrzymywany jako zakładnik przez 10 dni wraz z grupą inteligencji żydowskiej26.
Już w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej, zaangażował się w powstające podziemie niepodległościowe. Włączył się również w działalność charytatywną.
Ze względu na groźbę aresztowania, został przeniesiony w lutym 1940 r. do Buska. Tu został zaprzysiężony w Związku Walki Zbrojnej. Dzięki opublikowanym wspomnieniom ks. H. Peszko, dowiadujemy się sporo o jego pracy i kontaktach z mieszkańcami Buska i okolic, w tym z najaktywniejszymi postaciami w życiu tej małomiasteczkowej społeczności. Wartym odnotowania jest zaangażowanie księdza Henryka w pracę dobroczynną. Był członkiem Zarządu Powiatowego Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku-Zdroju i jednocześnie magazynierem na teren powiatu. Jako przedstawiciel Pol.K.O. jeździł do Krakowa, gdzie spotykał się z prezesem RGO, hrabią Adamem Ronikierem, i dyrektorem RGO, Edmundem Seyfriedem. Przywoził stamtąd fundusze do rozdziału między rodzinami oficerów zawodowych. Nadto, uczestniczył w wysyłce paczek do więźniów obozów koncentracyjnych27.
W listopadzie 1943 r. przeszedł na kolejny wikariat do katedry w Kielcach. Jako kapelan w stopniu kapitana kontynuował za wiedzą i zgodą biskupa Cz. Kaczmarka posługę duszpasterską dla oddziałów AK. Przeszedł szlak bojowy 4 pułku piechoty legionów AK latem i jesienią 1944 r. z bitwami, jakie jego oddział wówczas stoczył. W styczniu 1945 r. został awansowany do stopnia majora i odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem Virtuti Militari V klasy.
Od października 1944 r. ks. H. Peszko duszpasterzował w Chęcinach, a od końca listopada tamtego roku w Dębnie. Wkrótce potem powrócił na wikariat w katedrze.
W obliczu zagrożenia, tym razem ze strony komunistycznych organów bezpieczeństwa, ks. H. Peszko usunął się do Polanicy Zdrój.

Po niedługim czasie wrócił do diecezji, został notariuszem w Kurii. W rozpętanej fali szykan wobec Kościoła, w konfrontacji z organizującym się ruchem księży “patriotów”, ks. H. Peszko, tak jak pozostali pracownicy Kurii, poddany był natrętnej inwigilacji przez Urząd Bezpieczeństwa i nękaniom poprzez wzywanie na przesłuchania.

Fot. Ks. Henryk Peszko w Górach Świętokrzyskich28.

Po aresztowaniu biskupa Cz. Kaczmarka, a potem kilku kapłanów z jego otoczenia, aresztowany został także ks. H. Peszko w dniu 12.1.1952 r. Po trzyipółrocznym pobycie w więzieniu bez wyroku skazującego, wyszedł na wolność.Od 1961 r. do przejścia na emeryturę pełnił obowiązki kanclerza. Zasiadał w Kapitule Katedralnej, otrzymał godność protonotariusza apostolskiego. Zmarł 9.6.1988 roku w Kielcach29.

Ksiądz Stanisław Śliwiński urodził się 16.4.1906 r. w miejscowości Turew, pow. Kościan. Gimnazjum ukończył w Rawiczu, a Wyższe Seminarium Duchowne w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał 19.6.1932 r. w diecezji kieleckiej. Od września tamtego roku był prefektem gimnazjum stopnickiego, a od 1933 r. prefektem w szkołach powszechnych w Busku i w gimnazjum przeniesionym tamże ze Stopnicy30.
Jego sylwetkę utrwalili w swoich wspomnieniach Leopold Wojnakowski i Bronisław Rzepecki (za okupacji sekretarz Gminy Oleśnica).
L. Wojnakowski pisał w swojej książce, w akapicie zatytułowanym “Księża”:
W kwietniu 1940 r. ksiądz prefekt Stanisław Śliwiński powiadomił młodzież, że w dniu 3-go maja zostanie odprawiona msza święta na intencję szybkiego zakończenia wojny i odzyskania niepodległości. Młodzież przybyła tłumnie na nabożeństwo. Po zakończeniu organista, Jan Gąsiorek, zaintonował pieśń “Serdeczna Matko” i wówczas młodzież, wykorzystując podobieństwo melodii, pochwyciła słowa “Boże, coś Polskę”. Na chórze powstał popłoch. Organista próbował wydobyć z trąb najpotężniejsze tony, by zagłuszać tę pieśń. Obecny tam Włodek Jurczyk zrzucił kalikanta z pedałów. Organom zabrakło powietrza, a patriotyczne śpiewanie omal nie rozsadzało murów kościoła31.
Bronisław Rzepecki wspominał:
Poznałem (…) księdza Stanisława Śliwińskiego, który od przedwojny był prefektem w buskim gimnazjum. W czasie okupacji znalazła się w Busku jego rodzina wysiedlona z Poznańskiego. Jak się okazało, ks. Stanisław Śliwiński był prawdziwym partyzantem w sutannie. Bywał on w Oleśnicy i utrzymywał przyjacielskie stosunki z księdzem Królem, tutejszym proboszczem. Tu spotykał księdza kanonika Adamka z Pacanowa. Byłem tego świadkiem, zaproszony na tę uroczystość na plebanię w Oleśnicy. To była milcząca zmowa i współudział w naszej pracy32.
Po wojnie, ksiądz St. Śliwiński był wikariuszem w parafii pw. św. Stanisława B.M. w Ostrowie Wielkopolskim i katechetą w tamtejszym Prywatnym Gimnazjum Kupieckim w 1946 r. Od 1951 r. pracował w parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Czarnymlesie (od 1952 – administrator tej parafii)33.

Ksiądz Tadeusz Beliczyński
Tadeusz Beliczyński, s. Wojciecha i Marii z Szudmiewiczów, urodził się 1.11.1914 r. w Borku Fałęckim. Ukończył Gimnazjum im. J. Śniadeckiego i wstąpił do Seminarium duchownego w Kielcach w 1936 r.  Święcenia kapłańskie przyjął 26.4.1942 r. z rąk biskupa Cz. Kaczmarka. Był wikariuszem w parafiach: Stopnica (3.6.1942), Busko Zdrój (22.2.1943), Wiślica 24.8.1946), Sławków (1947). Był prefektem w Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki (1. 1949)34 i w Kazimierzy Wielkiej (6.1949). Następnie był wikariuszem w Proszowicach. Proboszczem był w parafiach: Radziemice (1952), Janina (1959), Jangrot (1966), Bejsce (1966), Chodów (1976). Odznaczony godnością Kanonika Honorowego Kapituły Kieleckiej (19.6.1969).
Ksiądz Tadeusz Beliczyński zmarł 19.8.1983 r. w Chodowie i został pochowany w Słomnikach35.

Ksiądz Szymon Łukowicz – urodził się w 1879 r, wyświęcony został na kapłana w 1904 r. Był wikariuszem w parafii Sosnowiec w powiecie będzińskim do 1905 r., kiedy przeszedł do parafii Koziegłówki w tymże powiecie36. W roku 1909 pracował w parafii w Chęcinach. W roku 1913 był proboszczem w parafii Jurkowo37. W Busku do grudnia 1940 r. był duszpasterzem  szpitala dziecięcego na Górce38, następnie rektorem kaplicy zdrojowej Św. Anny.
Ks. Szymon Łukowicz zmarł 10.5.1969 r. w Busku39.

Dobrowoda – Parafia  pw. św. Marii Magdaleny

Miejscowości w parafii:
Gmina Radzanów – Baranów, Dobrowoda, Gadawa, Olganów, Radzanów,
Gmina Zborów – Kików

Proboszczami byli: ks. Józef Patyna (1936 -1943) i ks. Tadeusz Łagowski (1943-1946).



Fot. Kościół św. Marii Magdaleny w Dobrowodzie. Lata 1895-190540.

Wikariusze: ks. Edward Muszyński (1941-1944, od 1943 administrator), ks. Józef Olechno z diecezji wileńskiej (1940-1940), ks. Edmund Wincenty Domański z diecezji łuckiej (1940-1941).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Dobrowoda

Ksiądz Józef Patyna
Józef Patyna, ur. 11.3.1905 r. w Szczepanowicach (diec. kielecka), był wyświęcony na kapłana 19.6.1932 r. w Kielcach i od tego dnia był wikariuszem w parafii Lelów. Następnie był wikariuszem w Gnojnie (1933), Chmielniku (1935). W sierpniu 1936 r. został skierowany jako administrator do parafii Dobrowoda. Tam przez długi czas chorował. Opiekował się nim, prowadził w parafii całe duszpasterstwo i katechizował w szkole wikariusz ks. Edward Muszyński (1911-1968), późniejszy biskup.
Ksiądz Józef Patyna zmarł 15.5.1943 r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Dobrowodzie41.

Ksiądz Tadeusz Łagowski
Tadeusz Łagowski, s.Stanisława i Michaliny z d. Wiesiołek, urodził się 12.1.1908 w Krakowie. Zdobywał wykształcenie w Pińczowie (1918), później w szkole koedukacyjnej Towarzystwa Szkoły Średniej w Kazimierzy Wielkiej, a od 1926 w liceum przy seminarium duchownym w Kielcach. W 1928 r., po uzyskaniu tam świadectwa dojrzałości, wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął 10.6.1933 r. z rąk biskupa Augustyna Łosińskiego.
Tego samego dnia został skierowany na studia muzyczne do Rzymu. Zamieszkał w Instytucie Polskim i studiował muzykę w Instytucie Muzyki Świętej. Pięcioletnie studia (1933-1938) uwieńczył doktoratem i oraz dodatkowo licencjatem z liturgii. Ponadto studiował indywidualnie sztukę kościelną.
We wrześniu 1938 został profesorem seminarium w Kielcach. W październiku 1939 r. został przydzielony jako wikariusz do parafii Gnojno. Od sierpnia 1940 r. był profesorem Seminarium Duchownego w Kielcach. a od stycznia 1941 był wikariuszem substytutem parafii Sobków, od stycznia 1941 r. – jej administratorem. W czerwcu 1943 r.  zgłosił rezygnację ze stanowiska profesora Seminarium Duchownego i dyrektora Biskupiej Szkoły Muzycznej w Kielcach. W sierpniu 1943 r. opuścił Sobków i został administratorem parafii Dobrowoda.
Ks. T. Łagowski był najprawdopodobniej zaangażowany w działalność konspiracyjną, w strukturach Narodowych Sił Zbrojnych. Wskazują na to pośrednio protokoły z przesłuchań księży Jana Jaroszewicza i Władysława Widłaka w związku ze sprawą bp. Kaczmarka oraz wspomnienia z 1961 r. lekarza Jana Głębockiego, który, jako uchodźca w 1944 r. z Warszawy po powstaniu, otrzymał pomoc i schronienie u ks. T. Łagowskiego.
W marcu 1946 złożył rezygnację z probostwa w Dobrowodzie i poprosił o kilkumiesięczny urlop. Pod koniec marca 1946 r. został oskarżony o przynależność do Brygady Świętokrzyskiej NSZ i aresztowany przez UB we Wrocławiu. Po niepełnym miesiącu, z braku dowodów winy, został zwolniony. Wtedy udał się przez Kraków i Monachium do Rzymu, a następnie dotarł do Argentyny. Tam, od 1947 r., podjął posługę duszpasterską wśród rodaków w Argentynie. Przez 30 lat był wikariuszem parafii Matki Boskiej w Buenos Aires oraz w kościołach św. Józefa na Flores oraz św. Ignacego w Buenos Aires. Czasowo dojeżdżał do rodaków wymagających posługi kapłańskiej, rozproszonych w odległych prowincjach. Od marca 1957 r. pomagał rodakom w Cartagena w Chile. W 1983, po przejściu na emeryturę, zamieszkał w Martin Coronado (Argentyna) u rodziny Wielowieyskich. W styczniu 1997 r. wyjechał na odpoczynek do Santiago de Chile. Tam zmarł 24.1.1997 r. Został pochowany w Santiago de Chile42.

Ksiądz Edward Jan Muszyński
Edward Jan Muszyński, s. Józefa Muchy i Marianny z d. Kwiecień, urodził się 30 września 1911 r. w Zagorzycach. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Pstroszycach. Maturę uzyskał w Państwowym Gimnazjum w Miechowie, a następnie studiował w seminarium duchownym w Kielcach. Dnia 15.6.1935 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W czasie okupacji rozpoczął tajne studia na Wydziale Prawa Kanonicznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Kontynuował je po wojnie uzyskując doktorat z prawa kanonicznego.

Pracował jako wikariusz w parafiach: Chmielnik, Secemin, Sędziszów. W parafii Dobrowoda pracował od 3.7.1941 r. Wspierał tu chorego proboszcza, księdza Józefa Patynę, a po jego śmierci (15.5.1943) pełnił krótko funkcję administratora. Następnie był wikariuszem w parafiach Leszczyny (do 1944 r.) i św. Wojciecha w Kielcach.

Fot. Edward Muszyński. Fotografia ze świadectwa maturalnego (1930 r.).

Od 1945 r. był notariuszem w kurii diecezjalnej oraz promotorem sprawiedliwości przy sądzie biskupim i spowiednikiem kleryków.
W latach 1947–1948 i 1950–1952 zajmował w kurii stanowisko kanclerza. W 1951 r. po aresztowaniu biskupa Czesława Kaczmarka był przesłuchiwany przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa. Wtedy to diecezja wystawiona była na najcięższe ciosy. Władze komunistyczne zagarniały majątek kościelny, mnożyły się szykany wobec duchowieństwa oraz paszkwile na biskupa kieleckiego. Ksiądz E. Muszyński trwał niezłomnie przy swoim Pasterzu do samego końca. Z pracy w kurii biskupiej musiał jednak ustąpić w 1952 r. pod naciskiem władz i tzw. księży patriotów.
Najpierw spędził pewien czas w Lublinie,m gdzie kontynuował studia i obronił doktorat. Następnie był rezydentem w Strawczynie, potem w Łopusznie.
W latach 1955–1957 był proboszczem parafii Kije. W 1957 r. Po ponownym objęciu rządów w diecezji przez biskupa Czesława Kaczmarka wrócił na urząd kanclerza kurii. W październiku 1960 r. został mianowany biskupem pomocniczym, a lutym 1962 r. wikariuszem generalnym diecezji kieleckiej. Po śmierci biskupa Czesława Kaczmarka zarządzał diecezją w charakterze wikariusza kapitulnego. Uczestniczył w obradach Soboru Watykańskiego II. Zmarł 15.3.1968 r. Został pochowany na cmentarzu nowym w Kielcach43.

Janina – Parafia Świętego Wojciecha Biskupa i Męczennika

Miejscowości w parafii:
Gmina Szczytniki – Janina, Kołaczkowice, Ruczynów, Strzałków, Szczytniki, Wesoła, Wymysłów, Zaborze, Zasadzie
Gmina Gnojno – Janowice, Palonki
Gmina Szaniec – Budy, Kotki, Skarysławice, Służów, Widuchowa  

Proboszczami byli: ks. Marian Pankowski (1931-1943) i ks. Antoni Michoński (1943-1950).

Wikariusze: ks. Stanisław Zapart (1940-?)44, ks. Wincenty Bętkowski (?-?), ks. Roman Jałocho z diecezji łuckiej (1944-1945), ks. Paweł Sobik OMI (1943-1944).

Rys. Janina – Kościół parafialny45.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Janina

Ksiądz Marian Pankowski
Marian Pankowski, syn Piotra i Teodory z domu Kowalskiej, urodził się 9.4.1887 r. w Nowej Słupii. W 1904 r. wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach. Został wyświęcony na kapłana w dniu 17.10.1909 r.
Zanim został proboszczem parafii Janina (1931) był wikariuszem w parafiach Beszowa (1909), Koniemłoty (do 1912). W latach 1912-1916 był wikariuszem w parafiach Sławce i jednocześnie kuratusem, rektorem i wikariuszem w parafii Książ Wielki. W latach 1916-1917 był administratorem parafii Bebelno, od roku 1917 do ok. 1923 – proboszczem w Złotym Potoku (dekanat będziński). W 1923 r. był proboszczem parafii Kluczewsko, a w latach 1923-1927 r. proboszczem parafii Konieczno (dekanat Włoszczowa)46.
W czasie swojego probostwa w Janinie, ks. M. Pankowski użyczał pomieszczeń swojej plebanii do prowadzenia tajnych kompletów nauczania. Wśród udzielających się nauczycieli był jego siostrzeniec Jerzy Górczyński.
Ks. M. Pankowski działał w PCK Oddział Busko47.
W dniu 12.4.1943 r. został aresztowany przez Niemców Tego dnia żandarmi z Buska uprowadzili z Janiny dalszych 6 osób. Wszystkich skierowano do KL Auschwitz. Nikt z nich nie wrócił48.
Transport do obozu i los więźniów, wśród których był ks. M. Pankowski, tak został opisany w Księdze pamięci: “Więźniowie jechali wagonami towarowymi pod strażą SS, z rękami skrępowanymi sznurem na plecach. Wyładunek transportu nastąpił po południu, 2 czerwca, na stacji kolejowej w Oświęcimiu. Stamtąd więźniowie, popędzani, bici i szczuci psami przez eskortujących esesmanów, zostali doprowadzeni do obozu w Birkenau. Następnego dnia odbyła się procedura rejestracji. Po jej zakończeniu deportowanych skierowano na tzw. kwarantannę wstępną. Odbywała się ona w bloku 20 na odcinku BIb. Już podczas jej trwania zmuszano więźniów do wykonywania ciężkich prac ziemnych przy rozbudowie obozu w Birkenau. Traktowanie ich ze strony więźniów funkcyjnych i esesmanów było od początku bardzo brutalne. Przejawiało się ono m.in. w biciu, urządzaniu tzw. kąpieli, czyli polewania nagich więźniów na przemian zimną i gorącą wodą, oraz tzw. sportu, czyli wyczerpujących ćwiczeń. Ze szczególną brutalnością więźniowie funkcyjni odnosili się do księży katolickich, poniżając ich uczucia religijne i zadając wymyślne udręki fizyczne. W omawianym transporcie deportowano przynajmniej dwóch księży – Emanuela Sojkę (nr 123414), wikarego parafii Borowa koło Częstochowy, i Mariana Pankowskiego (nr 123748), proboszcza parafii Janina49.
Ks. M. Pankowski z KL Auschwitz50 trafił do KL Mittelbau-Dora w Turyngii, gdzie niewolniczo pracował przy budowie tuneli i podziemnych hal do produkcji rakiet. Przebywał w lipcu 1944 r. w tamtejszych podobozach Ellrich i Mittelbau51. W marcu 1945 r. trafił do pobliskiego Nordhausen, gdzie zginął najprawdopodobniej podczas nalotu brytyjskiego na to miasto 3-4 kwietnia 1945 roku52.

Ksiądz Antoni Michoński
Antoni Michoński, s. Jana i Wiktorii z Waludów, urodził się 27.1.1907 r. w Biłgoraju. Został wyświęcony na kapłana 10.6.1933 r. Pracował jako wikariusz w parafiach: Stopnica (1933), Bodzentyn (1934), Kurzelów (1935), Gołaczewy (1936), Brzeziny (1936), Skalbmierz (1938), Wiślica (1939)53. Następnie był proboszczem w parafiach: Janina (1943), Mieronice (1950), Góry (1965-1979). Był odznaczony Rokietą i Mantoletem w 1983 r.
Zmarł 7.10.1986 r. w Kielcach. Został pochowany w Ostrowcu Świętokrzyskim54.

Ksiądz Wincenty Bętkowski – urodz. 28.6.1916, wyśw. 26.4.1942. Był proboszczem parafii  Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kazimierzy Małej w latach 1951-1995. Zmarł 7.8.1995 r. z został pochowany prz kościele w Kazimierzy Małej55.

Kargów – Parafia pw. Świętego Józefa Opiekuna Najświętszej Maryi Panny i Świętego Władysława Węgierskiego

Miejscowości w parafii:
Gmina Tuczępy – Brzozówka, Kargów, Żerniki
Gmina Grabki – Bosowice, Ruda, Wólka Bosowska
Gmina Wolica – Jastrzębiec

Proboszczami byli: ks. Jan Zwoliński (1932-1945) i ks. Józef Musiał (8.1945-1957)56.

Rys. Kargów – Kościół parafialny57.

Informacje dodatkowe:
W Kargowie, na rozwidleniu dróg prowadzących do Tuczęp i Stopnicy wznosi się ustawiony na kilkumetrowym kopcu postument z figurą św. Józefa. Został on postawiony 19 kwietnia 1921 r. z okazji 50-lecia ogłoszenia św. Józefa patronem kościoła. Na bokach postumentu zostały umieszczone napisy. Od frontu: „Ku uczczeniu 50-lecia Jubileuszu św. Józefa Parafia Kargowska wznosi ten kopiec i figurkę przyrzekając wierność Kościołowi Rzymsko-Katolickiemu”. Po stronie północnej: ”Józefie Opiekunie Kościoła Świętego wyjednaj całej zjednoczonej i odnowionej Polsce wytrwanie w zgodzie i wierze Świętej Katolickiej”. Po stronie południowej: “Szczęśliwej śmierci Patronie Józefie, Święty oblubieńcze Maryi. Zachowaj Parafię naszą w dobrym zdrowiu i w wypełnianiu uczynków miłosiernych” i z tyłu: „Na pamiątkę Papieża Benedykta XV, Biskupa Augustyna Łosińskiego i Proboszcza ks. Folfasińskiego uroczystość ta dopełniona została”.
Figura jest przedmiotem kultu miejscowej ludności, która przypisuje jej szczególną moc. Pomimo, że podczas wojny cała wieś została doszczętnie zniszczona, postument z figurą nie został nawet draśnięty.Kościół parafialny odbudowany został w latach 1958-1966, gdy proboszczem w Kargowie był ks. Julian Moskwa. W roku zakończenia odbudowy był on konsekrowany przez bp. Jana Jaroszewicza. Od tamtego czasu kargowska świątynia przyjęła patronat Matki Bożej Częstochowskiej58.

Ksiądz Jan Zwoliński
Jan Zwoliński, syn Józefa i Marii z d. Ormańczyk, urodził się 14.9.1896 r. we wsi Siedliska, parafia Nakło. Po ukończeniu progimnazjum w Pińczowie wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach, które ukończył 5.4.1919 r.
Wikariuszem był w parafiach: Strzemieszyce (1919), Siewierz (1919), Bolesław (1920), Czaple Wielkie (1922). Proboszczem był w parafiach: Korytnica (1924), Kargów (2.6.1932-4.4.1945).
W sierpniu 1944 r., gdy Niemcy nakazali mieszkańcom Kargowa opuścić wieś. Ks. Jan Zwoliński zdążył jeszcze, narażając życie, wynieść św. hostię z płonącego kościoła. Udał się wtedy z grupą ok. 60 osób do odległego ok. 10 km Skrobaczowa. Aby podtrzymać wysiedleńców na duchu, odprawił dla nich mszę świętą na skrobaczowskich łąkach59.
Następnie był kapelanem Zgromadzenia SS Kanoniczek w Busku, potem proboszczem w parafiach Kroczyce (1946) i Sokolina (1951-1958).
Ksiądz Jan Zwoliński zmarł 31.12.1958 r. w Sokolinie i tam został pochowany60.

Oleśnica – Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Miejscowości w parafii:
Gmina Oleśnica – Borzymów, Brody Duże i Małe, Budy, Bydłowa, Kępie, Oleśnica, Pieczonogi, Podlesie, Strzelce, Sufczyce, Wadówka, Wojnów, Wólka

Proboszczem był ks. Antoni Król (1930-1954). Wikariuszami byli: ks. Stefan Sarnecki (1937-1939), następnie ks. Roman Pluta (1940-1945).


Rys. Oleśnica – Kościół parafialny61.

Informacje dodatkowe:
Z Oleśnicy wywodził się ksiądz Czesław Dziedzic. Był synem Piotra i Marianny z Nowosielskich. Urodził się 28.7.1916 r. w Oleśnicy. Miał sześcioro rodzeństwa. Rodzice byli rolnikami. Po ukończeniu liceum w Busku-Zdroju wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Wojna i okupacja przerwały jego naukę  w seminarium. Pozostał w Oleśnicy. Jako kleryk współpracował z proboszczem ks. Antonim Królem i wikarym ks. Romanem Plutą. Pomagał przy wszelkich pracach kościelnych. Razem z ks. R. Pluta i kobietami z Wojskowej Służby Kobiet AK organizował zbiórki żywności, którą w paczkach wysyłano do obozów. Włączył się w działalność konspiracyjną lokalnej placówki Armii Krajowej, gdzie posiadał stopień podchorążego.
W kancelarii gminnej w Oleśnicy uczestniczył w preparowaniu fałszywych dokumentów tożsamości (Kennkarten). Miał szczególne zdolności do podrabiania podpisów urzędników niemieckich. Wypełniał blankiety kennkart i opatrywał je okrągłą pieczęcią, podrobioną w drukarni, należącej przed wojną do Józefa Topioła62.
Po utworzeniu przyczółka sandomierskiego i zajęcia Oleśnicy, Rosjanie wysiedlili całą ludność z tej miejscowości. Czesław z kolegą Jerzym Krąkowskim dwukrotnie przedarli się przez straże sowieckie do Oleśnicy, by zabezpieczyć broń, amunicję i mundury rozformowanego oddziału por. “Jastrzębca”.
W 1945 r. kleryk Czesław wznowił studia, tym razem w Seminarium Duchownym w Pelpline. Święcenia kapłańskie otrzymał 24.2.1946 r. w Bazylice Katedralnej w Pelplinie z rąk ks. biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego. Na pierwszy wikariat został skierowany do parafii Toruń-Mokre. Kilka miesięcy później został przeniesiony jako wikariusz do parafii w Chełmży63. Następnie studiował i obronił doktorat na Uniwersytecie  w Toruniu.
Swoją postawą i działaniami otwarcie kontestował wrogą Kościołowi i religii politykę ówczesnych władz komunistycznych. Był inwigilowany i represjonowany przez organy bezpieczeństwa, a następnie skazany na karę więzienia. Po wyjściu na wolność kontynuował działalność duszpasterską jako wikariusz w parafii Ryńsk. W latach 1964-1982 był administratorem parafii w Golubiu-Dobrzyniu. Dostąpił godności kanonika honorowego Kapituły Kolegiaty Chełmżyńskiej.Zmarł 20.4.1983 r. w Golubiu-Dobrzyniu. Został pochowany w Oleśnicy64.

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Oleśnica

Ksiądz Antoni Król – urodz. 1893, święcenia kapłańskie 1916 r.
W Oleśnicy ksiądz proboszcz Antoni Król zaangażował się w działalność charytatywną. Był przewodniczącym tutejszej delegatury Pol.K.O.65.
Ksiądz Antoni Król był jednym z duchownych wspierających działające na ziemi sandomiersko-staszowskiej oddziały Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW)66.

Ksiądz Roman Pluta
Roman Pluta, syn Tomasza i Franciszki, urodził się 14.9.1911 r. Był wyświęcony w 1940 r. i skierowany na pierwszy wikariat do parafii Oleśnica. Tam pozostał do 1945 r., by następnie przejść do parafii Sokolina, dekanat wiślicki.
Ksiądz Roman był zaangażowany w działalność dobroczynną. W zachowanych wspomnieniach wskazuje się na jego kontakty z polskimi jeńcami wojennymi i więźniami obozów koncentracyjnych. Wspólnie z Wojskową Służbą Kobiet AK organizował zbiórki żywności i wysyłkę paczek do obozów. Dzięki niemu kontakt z obozem oficerskim jeńców wojennych w Gross Rosen nawiązała Marianna Poniewierska ps. Jana z Podobwodu Stopnica “Storczyk” ZWZ AK67. Ksiądz Roman Pluta zmarł w 5.12.1997 r.

Stopnica – Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Fot. Stopnica. Kościół parafialny przed 1944 r. Źródło: domena publiczna.

Miejscowości w parafii:
Gmina Wolica – Białoborze, Czyżów, Dziesławice, Falęcin Nowy, Falęcin Stary, Folwarki, Jastrzębiec, Kąty Nowe, Kąty Stare, Klępie Dolne, Klępie Górne, Mariampol, Mietel, Nowa Wieś, Podlasek, Stopnica, Szczeglin, Suchowola, Szklanów, Wolica.
Gmina Szczytniki – Kuchary, Prusy, Skrobaczów.
Gmina Zborów – Zagaje Kikowskie.

Proboszczami byli ks. Antoni Kuczyński (1938-1945) i ks. Piotr Banach (1945-1967).
Wikariusze: ks. Konstanty Tomal (1938-1943), ks. Tadeusz Beliczyński (1942-1943), ks. Stanisław Jadczyk z diecezji łuckiej (1939-1942), ks. Józef Urban (1943-1945), ks. Tadeusz Marchaj (1945-?).

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Stopnica

Ksiądz Antoni Kuczyński – urodz. 1886, święcenia kapłańskie 1917.
Podczas swojego probostwa w Stopnicy udzielał się społecznie, był członkiem zarządu “Kasy Stefczyka” w Stopnicy68. W latach 1945-1948 był proboszczem w parafii Leszczyny (dekanat masłowski)69.

Ksiądz Piotr Banach
Piotr Banach, s. Jana i Marianna z Książków, urodził się 17 maja 1907 r. w Pstroszycach, parafia Miechów. Pochodził z rodziny chłopskiej, bardzo religijnej. Brat Piotra – Tomasz, również został kapłanem w diecezji kieleckiej. Szkołę powszechną Piotr ukończył w rodzinnych Pstroszycach w 1919 r., gimnazjum w Miechowie w 1926 r. Po studiach w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach został wyświęcony na kapłana 10 czerwca 1933 r. przez ordynariusza ks. bp. Augustyna Łosińskiego.
Ksiądz P. Banach był kolejno wikariuszem w parafiach: Działoszyce, Bolesław, Gnojno, Wiślica, Stopnica, Świętomarz i Kije. Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego z 13 marca 1937 r. ks. Piotr Banach został mianowany kapelanem rezerwy Wojska Polskiego.
W pierwszych dniach agresji niemieckiej na Polskę ks. P. Banach z wikariatu w Świętomarzy otrzymał przeniesienie na wikariat w Kijach. 29 maja 1941 r. został mianowany proboszczem (na początek rządcą parafii – vicarius oeconomus) w Bebelnie w dekanacie włoszczowskim. Tu oprócz pracy duszpasterskiej w parafii świadczył pomoc podziemnym oddziałom leśnym, głównie Armii Krajowej.
8 maja 1945 r. ks. Piotr Banach otrzymał przeniesienie na proboszcza i dziekana w Stopnicy. Tam mieszkał najpierw w ruinach plebanii, spał na słomie, nie miał łóżka, nawet dachu nie było nad pokojem. Duńczycy, przybyli do Polski z pomocą charytatywną krótko o wojnie, wybudowali w Stopnicy barak, który przez wiele lat był miejscem sprawowania liturgii parafialnej.
Sprawując duszpasterstwo parafialne, ks. Piotr Banach prowadził, przy dużym zaangażowaniu parafian, odbudowę, właściwie budowę kościoła parafialnego, a także plebanii i mieszkania dla wikariuszy.

Fot. Ksiądz Piotr Banach w zniszczonej Stopnicy w roku 195670.

W atmosferze narastającego terroru stalinowskiego, otwarcie krytyczny wobec ideologii i gospodarki komunistycznej ksiądz P. Banach stał się przedmiotem zainteresowania służb bezpieczeństwa. W październiku 1950 r. został aresztowany i oskarżony o uprawianie “szeptanej propagandy”. Po dwóch rozprawach sądowych w 1951 r. ostatecznie wydano wyrok uniewinniający, nakazujący zwolnienie księdza z aresztu. W czasie uwięzienia ks. Banacha, na zakończenie każdej Mszy św. w Stopnicy wszyscy ludzie klękali, modlili się za swojego proboszcza. Po powrocie ks. Banach nadal prowadził intensywną odbudowę kościoła parafialnego.W lipcu 1953 r. Prezydium WRN w Kielcach, powołując się dekret o obsadzie stanowisk kościelnych z 9 lutego 1953 r., zażądało od ks. bp. Franciszka Sonika, by usunął ze Stopnicy, a nawet z diecezji ks. Piotra Banacha, uznawanego przez Komitet Wojewódzki PZPR za “wroga” władzy ludowej. W październiku 1953 r. ks. bp Franciszek Sonik poinformował Prezydium WRN w Kielcach, że dziekanem mianował ks. Walentego Kańskiego, proboszcza z Buska-Zdroju, i prosił o zgodę na pozostawienie ks. P. Banacha na probostwie w Stopnicy. Ostatecznie kieleckie władze partyjne i wojewódzkie odstąpiły od decyzji usunięcia ks. Banacha. Wtedy dokonał się podział dekanatu stopnickiego na stopnicki i buski – gdy w Busku dziekanem był ks. W. Kański, to w Stopnicy obowiązki te pełnił ks. P. Banach. Ksiądz P. Banach ponownie urzędowo otrzymał nominację na dziekana w czerwcu 1958 roku. Niezłomny ks. Piotr Banach ze względów zdrowotnych złożył 5 września 1967 r. rezygnację z probostwa w Stopnicy, zamieszkał w Domu Księży Emerytów.
Zmarł 5 marca 1968 roku. Pochowany został na kieleckim cmentarzu71.

Szczaworyż – Parafia pw. Świętego Jakuba Apostoła

Miejscowości w parafii:

Gmina Pęczelice – Błoniec, Konary, Pęczelice, Skotniki Duże, Skotniki Małe, Sułkowice, Szczaworyż, Żerniki Górne

Gmina Szczytniki – Nowa Wieś

Proboszczem był ks. Józef Juchniewicz (1934-?)

Rys. Szczaworyż – kościół parafialny72.

Informacje dodatkowe:
W Szczaworyżu w dniu 10 września 1939 r., gdy żołnierze Wehrmachtu po bitwie pod Broniną dnia poprzedniego, prowadzili grupę jeńców polskich w kierunku Stopnicy, miał miejsce tragiczny epizod podczas postoju w Szczaworyżu. Niemcy skatowali, a następnie dwoma strzałami w plecy zabili plutonowego podchorążego Mariana Zubrzyckiego (ur. 1915, do 1939 r. student UJK we Lwowie). Prowadzonemu na śmierć próbował udzielić posługi kapłańskiej ksiądz J. Juchniewicz, ale został brutalnie odepchnięty. 12 września ksiądz wraz z czterema dziewczynami ze wsi pochowali zabitego na miejscowym cmentarzu73.

Ksiądz  Józef Juchniewicz – urodz. 1878, święcenia kapłańskie 1901. W latach 1920-1922 był proboszczem parafii Choroń (dekanat porajski)74. W roku 1925 był proboszczem w parafii Wysocice w powiecie miechowskim, skąd przeszedł w połowie 1931 r. na probostwo w parafii Obiechów w powiecie włoszczowskim75. Podczas okupacji, ks. Józef Juchniewicz był kapelanem oddziałów partyzanckich76.
Postawę proboszcza w Szczaworyżu, ks. Józefa Juchniewicza, tak wspominał Władysław Lesiak, żołnierz ZWZ-AK z placówki w Pacanowie: “W tym czasie (RS: sierpień 1944), w naszym rejonie zawieszono działania partyzanckie Armii Krajowej z uwagi na duże zagęszczenie wojsk niemieckich. Ludność miejscowa była bardzo załamana wydarzeniami. Sytuacja wydawała się beznadziejna. W tych ciężkich dla nas chwilach proboszcz parafii Szczaworyż i jednocześnie kapelan zgrupowania AK “Orka” ks. Józef Juchniewicz dodawał nam otuchy, podtrzymywał na duchu, pokrzepiał nasze serca. Pamiętam, że po śmierci gen. Władysława Sikorskiego odprawiał nabożeństwo żałobne, a w każdym tygodniu mszę za pomyślność walki Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich77.
Ks. Józef Juchniewicz uczestniczył także w społecznej działalności dobroczynnej. Był członkiem oddziału PCK powiatu buskiego78. Był przewodniczącym delegatury Szczaworyż (gm. Pęczelice) Polskiego Komitetu Opiekuńczego powiatu buskiego79. Nie był obojętny na los ludności żydowskiej. Ukrywał dzieci żydowskie w krypcie kościelnej pod głównym ołtarzem. Dzieci ocalały i przeżyły wojnę80.
Ks. Józef Juchniewicz zmarł 3.2.1946 roku81.

Tuczępy – Parafia pw. Świętego Jana Chrzciciela

Miejscowości w parafii:
Gmina Tuczępy – Bielicha, Chałupki Grzymalskie, Chałupki Sieczkowskie, Dobrów, Góra, Grzymała, Januszkowice, Jarosławice, Nieciesławice, Podlesie, Rudki, Sieczków, Tuczępy, Wierzbica, Wólka, Wschodnia Tuczępska, Zapusty.
Gmina Oględów – Niziny.

Proboszczami byli: ks. Hipolit Skibiński (1921-1940), ks. Teofil Rzepczyński (1940-1945) i ks. Józef Sadowski (1945-1959).

Rys. Tuczępy – kościół parafialny82.

.

Wikariusze: ks. Wojciech Wielgus (1940-1941), ks. Stanisław Helak z diecezji poznańskiej (1941-1944), ks. Edmund Lorkiewicz z diecezji poznańskiej (1940-1942). Rezydentem w parafii był ks. Wojciech Kulawy (1941-1943)83.

Informacje dodatkowe
Ksiądz proboszcz Hipolit Skibiński uczestniczył w fabrykowaniu fałszywych metryk stanu cywilnego w celach konspiracyjnych. Osiadły z końcem lat 20-tych w Tuczępach za jego namową organista Jan Chlond Senior (1893-1962; obaj służyli  w jednym pułku w wojnie polsko-bolszewickiej), prowadził przy parafii urząd stanu cywilnego84.
W swoich wspomnieniach Jan Chlond Jr. opisał akcję stworzenia fałszywych metryk jesienią 1939 r. w celach konspiracyjnych. Ojciec polecił mu wyszukać w dokumentacji stanu cywilnego (znajdowała się w ich domu) akty urodzenia dzieci, które zmarły, a w których to aktach nie odnotowano ich zgonu. Na podstawie wykazu roczników od 1890 do 1920 J. Chlond Jr. sporządził kilka metryk urodzenia, które podpisali jego ojciec, J. Chlond Sr.85, i ks. H. Skibiński, jako urzędnicy stanu cywilnego. Metryki te przekazano generałowi Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi, przebywającemu wówczas krótko u proboszcza H. Skibińskiego86. Generał odbywał właśnie 3-tygodniową podróż po prowincji celem tworzenia struktur Służby Zwycięstwu Polski87.

Ksiądz Jan Francuz
Z parafii Tuczępy pochodził  zamordowany przez Niemców ks. Jan Francuz. Urodził się 24.12.1894 r. w Jarosławicach. Został wyświęcony na kapłana w 1917 r. Mszę prymicyjną odprawił w kościele parafialnym w Tuczępach.


Fot. Ks. Jan Francuz.

Był prefektem szkolnym w Kielcach, kapelanem wojskowym w wojnie polsko-bolszewickiej, następnie wikariuszem w Działoszycach (1921-1922), proboszczem w Stradowie (1922-1926), Strożyskach (1926-1937)88 i Koniecznie (1937-1939).
W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany i mianowany kapelanem szpitala polowego w Łodzi. Po ewakuacji szpitala trafił na Węgry, gdzie został internowany. Wiosną 1940 r. wyruszył w drogę powrotną do Polski. Na dawnej granicy Polski zatrzymali go Słowacy i przekazali Niemcom, którzy osadzili go KL Buchenwald, a w lipcu 1942 r. przewieźli do KL Dachau. Został bestialsko zamordowany przez obozowego kapo komunistę. Prochy i sutannę księdza Jana Niemcy przesłali rodzinie w grudniu 1942 r.
Tablice upamiętniające ks. mjr Jana Francuza znajdują się na cmentarzu parafialnym w Tuczępach (symbolizuje mogiłę księdza), w kościele wojskowym pw. św. Jerzego w Łodzi i w Izbie Pamięci i Tradycji w Gimnazjum im. J. Piłsudskiego w Jarosławicach89

Biogramy kapłanów posługujących w parafii Tuczępy90

Ksiądz Hipolit Skibiński
Hipolit Skibiński urodził się 27.8.1873 r. W 1906 r. był proboszczem w parafii Wolbrom. Tam był członkiem Koła Polskiej Macierzy Szkolnej91. Był proboszczem w parafii Strzegowa (dekanat olkuski) w 1913 r.92, potem w Wiślicy, ale jeszcze przed I wojną światową93. Był kanonikiem honorowym wiślickim.

Był kapelanem (w stopniu pułkownika) 1-go pułku strzelców kresowych podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Od 1921 r. był proboszczem w Tuczępach. Był, jak niejeden kapłan w tamtych czasach, silnie zaangażowany w życie społeczne swoich parafian.  Od 1928 r. był członkiem honorowym Ochotniczej Straży Pożarnej w Tuczępach. Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki odznaczył go w 1937 r. (brak informacji o bezpośredniej przyczynie) Złotym Krzyżem Zasługi94.

Fot. Ks. Hipolit Skibiński, kapelan pułku strzelców kresowych podczas wojny polsko-bolszewickiej. 

W okresie okupacji niemieckiej był włączony w działalność konspiracyjną. Za jego wiedzą i zgodą wystawiane były fałszywe metryki stanu cywilnego. Ksiądz Hipolit Skibiński był mądrym patriotą, pozostając ponad podziałami politycznymi wśród Polaków.

Fot. Ks. Hipolit Skibiński (czwarty od prawej w pierwszym rzędzie) podczas uroczystości nadania sztandaru Straży Ogniowej Tuczępy w dn. 1.08.1935 r.

Tak, jak nie miał zahamowań, by współpracować podczas okupacji z konspiratorami z Narodowych Sił Zbrojnych, tak już przed wojną nie szczędził swojego moralnego, duchowego wsparcia dla ewidentnie lewicowego Stronnictwa Ludowego95, zwalczanego przez sanacki Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZON). Nie przeszkadzało to księdzu H. Skibińskiemu być czynnym członkiem OZON-u96.
Ksiądz Hipolit Skibiński zmarł 15.5.1940 roku97.

Ksiądz Teofil Rzepczyński 
Teofil Rzepczyński, syn Józefa i Julii z Rogowskich, urodził się 5.10.1876 r. w Trzeszkowicach, pow. Janów Lubelski. Uczęszczał do szkół gimnazjalnych w Lublinie i Warszawie. We wrześniu 1897 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach, które ukończył 26.4.1903 r. i został wyświęcony przez biskupa Tomasza Kulińskiego.
Wikariuszem był w parafiach Siewierz (1903) i Kielce-Katedra (1906). Jego probostwa w parafiach: Czarnca (1909) i Włoszczowa (1911).
Ks. proboszcz T. Rzepczyński włączył się do pracy w strukturach samopomocy społecznej w czasie I wojny światowej. Wszedł w skład w Głównego Komitetu Ratunkowego (na szczeblu powiatowym we Włoszczowie), działającego na terenach Królestwa Polskiego, okupowanych przez Niemców i Austriaków98. Dostrzegał także potrzebę szerzenia oświaty. Z jego inicjatywy powstała w 1917 r. pierwsza we Włoszczowie biblioteka, która wypożyczała książki99.
Następnie był proboszczem w parafiach Gołaczewy (1919) i Kurzelów (1924). w 1938 r. zrezygnował z zarządzania parafią Kurzelów i przeszedł na emeryturę.

Fot. Chór parafialny w Tuczępach – po lewej od biskupa Franciszka Sonika ks. Teofil Rzepczyński. Ze zbiorów Julianny Ptak100.

Jednak od 1940 r. ponownie pełnił posługę kapłańską – jako proboszcz w Tuczępach. W dniu 7.5.1945 r. opuścił tę parafię i zamieszkał w Domu Księży Emerytów w Kielcach.
Ksiądz Teofil Rzepczyński zmarł 9.6.1968 roku101.

Ksiądz Wojciech Wielgus
Wojciech Wielgus, ur. 15.4.1906 w Sieprów, przyjął święcenia kapłańskie 17.6.1934 r. Był wikariuszem w parafiach: Staromieście (od końca czerwca 1934 r.), Przeginia (1935; w pobliskim Kosmolowie uczył religii w szkole powszechnej102), Miechów (1936), Nasiechowice (1937), Lisów (od czerwca 1939), Busko-Zdrój (od sierpnia 1939), Tuczępy (1940). W 1941 r. został przeniesiony z Tuczęp do parafii Kije jako wikariusz czasowy (rezydent). Pracował następnie w parafiach Prokocim i Górno (1943). Ksiądz W. Wielgus był zaangażowany w działalność dobroczynną RGO103.
Po wojnie, w latach 1947-1978, był proboszczem w parafii Żębocin.
Ksiądz W. Wielgus zmarł 6.12.1978 r. w Krakowie, został pochowany w Żębocinie104


Przypisy

  1. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Balice Kościół parafialny. Gmina Gnojno, powiat buski.”, opublikowanego 8.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  2. Biogramy: ks. Piotr Noszczyk – p. Parafia Krzyżanowice, ks. Paweł Sobik – p. Parafia Janina, ks. Jan Ciemiński – p. Parafia Lisów.
  3. Gazeta Tygodniowa, nr 27/1931 Kielce 5 lipca 1931 r., s. 326.
  4. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 61, 1985, nr 1, s. 75.
  5. Więcej o zadrażnieniach między biskupem A. Łosińskim a księdzem pułkownikiem St. Cieślińskim patrz: Marek Przeniosło, Zaangażowanie duchowieństwa diecezji kieleckiej w prace Związku “Caritas” w latach 1931-1939, [w:] Jerzy Gapys, Mieczysław B. Markowski (redakcja naukowa), Duchowieństwo polskie w latach niepodległości 1918-1939 i w okresie II wojny światowej. Kielce 2006, s. 243-245.
  6. Stanisław Wcisło, Kenarowski ołtarz ks. Cieślińskiego. Busko-Zdrój 2015. Stąd pochodzi (s. 15) fotografia ks. St. Cieślińskiego, udostępniona ze zbioru Jadwigi Cembrowicz.
  7. Wojciech Borzobohaty, “Jodła. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK. Wydanie II poprawione i rozszerzone. Warszawa 1988, s. 457-458.
  8. Sprawozdanie z lustracji działalności Delegatury Pol.K.O. w Janowicach gminy Gnojno, dokonanej dnia 29 i 30 września 1942 r. przez Referenta Pol.K.O. p. Stanisława Janika, AAN 125/752, k. 119-120.
  9. Piotr Kądziela, Ks. płk Stanisław Cieśliński – duszpasterz w służbie ojczyzny i potrzebujących, [w:] Rocznik Łódzki, Tom LXIX Łódź 2019, s. 63-79; Bogusław Szwedo, Ks. płk Stanisław Cieśliński (1888–1973). Nasz Służba. Dwutygodnik Ordynariatu Polowego, Rok XXVI nr 6 (550), 16-31 marca 2017, s. 11.
  10. ADK. AP XN-27.
  11. Fotografia ks. P. Noszczyka pochodzi ze strony internetowej Parafii Rzymsko-Katolickiej pw. Św. Mikołaja w Nakle. Dostęp: styczeń 2022.
  12. Zdjęcie opublikowane 19.8.2022 r. w Internecie (Facebook) przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach.
  13. Biogram księdza Wojciecha Wielgusa – p. Parafia Tuczępy.
  14. Pismo ks. A. Otrembskiego z 6.02.1941 r. do Magistratu Miasta Buska z danymi osobowymi, własnymi i księży wikariuszy w parafii Busko. APKi 2128/1273, k. 23.
  15. Informację o skierowaniu ks. A. Otrembskiego, byłego wikariusza w parafii Lisów, do parafii Sosnowice podała: gazeta codzienna Słowo, R. 19, nr 276 z 18 listopada 1900 r.
  16. Wykaz parafii oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlow0-rolnego “Swój do Swego” i spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskim 1913. Warszawa 1913, s. 32.
  17. ADK, AP XO-12, k. 236-237.
  18. Wojciech Borzobohaty, “Jodła. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK. Wydanie II poprawione i rozszerzone. Warszawa 1988, s. 230.
  19. ADK, AP XM-43; Ks. J. Mucha, Ks. Adam Molisak. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 40 , 1964 , nr 4 , s. 185-187 (Wspomnienia pośmiertne).
  20. ADK, AP XW-42, k. 61.
  21. Magdalena Komorowska, Gmina Opatowiec – wczoraj i dziś. Opatowiec 2014, s. 58; por. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski, Inspektorat AK “Maria” w walce, Elbląg 2001, Tom II, część I, s. 202; s. 155.
  22. Katarzyna Dobrowolska, Z herbem św. Jakuba Starszego, Niedziela kielecka, 22/2018, s. IV.
  23. Fotografia przejęta z:  Magdalena Komorowska, Gmina Opatowiec – wczoraj i dziś. Opatowiec 2014, s. 75.
  24. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 53, 1977, nr 6, s. 287.
  25. ADK, AP XN-33.
  26. Ks. Henryk Peszko, Sprawy i ludzie na tle jednego mojego życia. Wspomnienia kieleckiego duchownego z lat 1910-1946. Kielce 2016, s. XXII.
  27. Tamże, s. 35-47.
  28. Fot. ze zbiorów Małgorzaty Kołodziej, przejęta z artykułu: Ryszard Gryz, Kapłańska droga księdza majora Henryka Peszki ps. Wicher (1910–1988), opublikowanego 7.1.2022 na stronie internetowej “Przystanek Historia” Instytutu Pamięci Narodowej. Dostęp: październik 2022.
  29. Ks. Daniel Wojciechowski. Kapłani kieleccy więzieni i szykanowani w PRL (1945-1963). Kielce,  s. 189-194; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 64, 1988, nr 4, s. 305.
  30. Danuta Krześniak-Firlej, Księża prefekci diecezji kieleckiej 1918-1939. Kielce 2002, s. 123; Pismo ks. A. Otrembskiego z 6.02.1941 r. do Magistratu Miasta Buska. APKi 2128/1273, k. 23.
  31. Leopold Wojnakowski, Z dala od Wykusu, Łódź-Kielce 1988, s. 68.
  32. Wspomnienia Bronisława Rzepeckiego, Kombatanckie Zeszyty Historyczne nr 9, Rok 3, Warszawa 1994, s. 46.
  33. Strona internetowa Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku. Dostęp: lipiec 2022.
  34. Byli gimnazjaliści wspominali prefekta ks. T. Beliczyńskiego, jak z podkasaną sutanną grywał z nimi w piłkę. Grał lepiej od nich, bo, jak się później okazało, przed wstąpieniem do Seminarium Duchownego był wysoko ocenianym futbolistą i hokeistą Wojskowego Klubu Sportowego w Kielcach. Antoni Pawłowski, Ostatnia droga Zbigniewa Imiołka. Żegnaj, przyjacielu. Gazeta Wyborcza (edycja kielecka), 5 czerwca 2014.
  35. ADK, AP XB-60, k. 68; KPD, R. 59, 1983, nr 1, s. 39.
  36. Tydzień, Rok XXXIII nr 52, Piotrków, dnia 24 Grudnia 1905 r., s. 5.
  37. Wykaz Parafji oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlowo-rolnego “Swój do Swego” i Spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskie. 1913. Warszawa 1913, s. 32.
  38. Pismo Wikariusza Generalnego, bp. Franciszka Sonika z 5.12.1940 r. do proboszcza, ks. Antoniego Otrembskiego. ADK, Akta kurialne Parafii Busko- Zdrój 1939-1945, sygn. PB-18/4, b.n.k.
  39. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 45, 1969, nr 5-6, s. 276-277.
  40. Fotografia pochodzi z Pomorskej Biblioteki Cyfrowej.
  41. ADK, AP XP-8; ADK, AP BII-8/1a,b; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 31, 1945, nr 1, s. 6.
  42. ADK, AP XŁ-13; Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 73, 1997, nr 2, s. 203; O. Antoni Herkulan Wróbel OFM, Śp. ks. Tadeusz Łagowski, Głos Polski, R.75:1997, nr 3, s.10; Ks. Józef Szymański, Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny. Rzeszów 2020. Tom III, s. 165; Ks. Tomasz Gocel, Ks. dr Tadeusz Łagowski – zapomniany mistrz śpiewu i muzyki kościelnej. Wspomnienie pośmiertne o ks. Tadeuszu Łagowskim (1908-1997). Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 98, 2022, nr 1, s. 172-185.
  43. ADK, AP BII-8/1a,b; Fotografia pochodzi z tych akt; Ks. Daniel Wojciechowski, Świadek prześladowań ks. bp. Czesława Kaczmarka. Ks. bp Edward Muszyński (1911-1968). Nasz Dziennik, nr 287 (3000) z dnia 8-9 grudnia 2007 r.
  44. Ksiądz Stanisław Zapart, syn Wincentego i Antoniny z domu Koper, urodził się 20.10.1912 r. w Głogowicach, pow. Pińczów. Pismo Zarządu Gminy Szczytniki (z siedzibą w Kołaczkowicach) z 22.2.1941 r. do starostwa powiatowego w Busku, AIPN GK 639/12, k. 57.
  45. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Janina  Kościół parafialny. Gmina Busko-Zdrój, powiat buski.”, opublikowanego 8.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  46. „Biała Księga” Martyrologium duchowieństwa — Polska XX w. (lata 1914 – 1989) na portalu internetowym Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Zygmunta w Słomczynie. Dostęp: lipiec 2022.
  47. W styczniu 1941 r. powstało nowe koło PCK w Kołaczkowicach. Ks. M. Pankowski został przewodniczącym koła, jego zastępcami byli Stanisław Radosz, Józef Zapart i Józef Oszywa, sekretarzem Marta Łosin, kasjerem Jan Wróbel. Sporządzony w języku niemieckim raport nr 1 z działalności PCK Oddział Busko za okres 1-31 stycznia 1941 r. AIPN GK 639/39, k. 144.
  48. Aresztowanymi byli rolnicy: Jan Janeczek, Władysław Wojtacha, Stefan Graca (członek AK), Jan Połetek (b. członek KPP), Andrzej Piasecki (członek PPR) i Stanisław Rusiecki. Ten ostatni został zastrzelony przez Niemców w drodze do Buska. Piotr Pawlina “Piotr”, Podziemni żołnierze wolności.  Warszawa 1973, s. 107.
  49. Księga pamięci : transporty Polaków do KL Auschwitz z Radomia i innych miejscowości Kielecczyzny 1940-1944. / Wydawnictwo Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau; 2006, T. 3, s. 1165.
  50. W aktach personalnych ks. M. Pankowskiego, zdeponowanych w ADK (sygn. XP-4), znajduje się świadectwo o ks. M. Pankowskim z okresu pobytu w obozie Brzezinka. Patrz: Ks. Tomasz Gocel, Duszpasterstwo w Diecezji Kieleckiej w latach II wojny światowej 1939-1945. Kielce 2012, s. 323.
  51. Podobóz Ellrich miał jedną z najwyższych śmiertelności wśród wszystkich niemieckich obozów koncentracyjnych. Jens-Christian Wagner: Produktion des Todes: Das KZ Mittelbau-Dora, Göttingen 2001.
  52. Ks. Marian Paulewicz, Diecezja kielecka [w:] Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, praca zbiorowa pod red. Zygmunta Zielińskiego, Warszawa 1982, s. 249.
  53. Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 154.
  54. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 62, 1986, nr 6, s. 488; Niedziela kielecka podała miejsce zgonu: Góry. Wspominamy zmarłych kapłanów. Niedziela kielecka 40/2004.
  55. Skład duchowieństwa Diecezji Kieleckiej (stan na 15 czerwca 1943 r.); Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 71, 1995, nr 3, s. 317, Strony internetowe Parafii  Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kazimierzy Małej i Parafii Św. Wojciecha BM w Cisowie. Dostęp do obu stron: lipiec 2022.
  56. Biogram ks. Józef Musiał – p. Parafia Pacanów.
  57. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Janina  Kościół parafialny. Gmina Busko-Zdrój, powiat buski.”, opublikowanego 5.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  58. Portal internetowy “Polska Niezwykła.pl”. Dostęp: styczeń 2022; Stanisław Wcisło, Między Radnią a Sanicą – prawda i legenda. Busko-Zdrój 2013, s. 139-140.
  59. Stanisław Wcisło, Między Radnią a Sanicą – prawda i legenda. Busko-Zdrój 2013, s. 139.
  60. ADK, AP XZ-17; KPD, R. 39, 1958, nr 12, s. 351; Katalog Duchowieństwa i parafij Diecezji Kieleckiej za rok 1946, s. 140.
  61. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Oleśnica  Kościół parafialny. Gmina Oleśnica, powiat staszowski”, opublikowanego 5.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  62. Bronisław Rzepecki “Aleksander”, Przed “Burzą” w Podobwodzie Stopnica. Kombatanckie Zeszyty Historyczne, Wydanie Specjalne, nr 10/2 Październik, Rok 3 Warszawa 1994, s. 57-58.
  63. Orędownik Diecezji Chełmińskiej i Gdańskiej, nr 4 październik – grudzień R. 2 (84). Pelplin 1946, s. 126.
  64. Leszek Marciniec, Więzi i korzenie, T. 2.. Busko-Zdrój, 2001, s. 65-66.
  65. Sprawozdanie z lustracji Delegatury gm. Oleśnica przeprowadzonej w dniu 28 sierpnia za czas od od 5.II.1942 przez referenta organizacyjnego p. Stanisława Knapa. AAN 110/752, k. 110-111; Jerzy Gapys, Polskie rzymskokatolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 225.
  66. Jerzy Władysław Więckowski (emerytowany płk WP), Służba Duszpasterska ZWZ-AK na ziemi sandomiersko–staszowskiej podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1944. Powiat Staszowski. Pismo Rady i Zarządu Powiatu Staszowskiego, nr 42 / kwiecień 2011, s. 48-49.
  67. Pismo Zarządu Gminy Oleśnica z 14.2.1941 r. do Starosty Buskiego. AIPN GK 639/12, k. 41 (49); Katalog Duchowieństwa i probostw Diecezji Kieleckiej za rok 1940-1941, s. 140; Katalog Duchowieństwa Diecezji Kieleckiej na Rok Pański 1945, s. 43; Marianna Poniewierska, Wspomnienia napisane po 50 latach. Kombatanckie Zeszyty Historyczne, Wydanie Specjalne, nr 10/2 Rok 3. Warszawa 1994, s. 39; Leszek Marciniec, Więzi i korzenie, Tom drugi. Kielce – Busko Zdrój 2001, s. 65.
  68. Protokół z dorocznego Walnego Zebrania Kasy Stefczyka w dniu 24.8.1941 r. Po powiadomieniu starosty o planowanym zebraniu, przybyli na nie żandarmi niemieccy. APKi 390/1709, k. 219; Więcej o działalności “Kasy Stefczyka” w Stopnicy (Wolicka Chrześcijańska Kasa Spółdzielcza w Stopnicy; Wolickie Chrześcijańskie Stowarzyszenie Pożyczkowo-Oszczędnościowe w Stopnicy) w latach 1924-1936 – patrz akta archiwalne w AAN, Zespół akt 213 – Rada Spółdzielcza w Warszawie, sygn. 17853.
  69. Katalog Duchowieństwa i parafij Diecezji Kieleckiej za rok 1946, s. 79.
  70. Zdjęcie opublikowane 15.7.2022 r. w Internecie (Facebook) przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach. Autorem zdjęcia był E. Krygier.
  71. Ks. Daniel Wojciechowski. Kapłani kieleccy więzieni i szykanowani w PRL (1945-1963). Kielce,  s. 226-228.
  72. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Szczaworyż Kościół parafialny pw. św. Jakuba Starszego. Gmina Busko-Zdrój, powiat buski”, opublikowanego 9.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  73. Robert Osiński, Śmierć podchorążego. Świętokrzyskie, nr 6 (10), Kielce, listopad 2011 r., s. 80-81.
  74. Ks. Jan Wiśniewski, Diecezja Częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafii Olsztyn. Marjówka Opoczyńska 1936, s. 36.
  75. Kalendarz Informacyjno-Społeczny Miechowianin na rok 1925 (wydawany przez Stowarzyszenie Urzędników w Miechowie). Miechów, 1925, s. 46; Gazeta Tygodniowa, nr 27/1931 Kielce 5 lipca 1931 r., s. 326.
  76. Wojciech Borzobohaty, “Jodła. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK. Wydanie II poprawione i rozszerzone. Warszawa 1988, s. 230.
  77. Wspomnienia Władysława Lesiaka “Hiszpan”. Kombatanckie Zeszyty Historyczne, nr 2, rok 1, Warszawa 1992, s. 85.
  78. Lista nauczycieli i duchownych, członków PCK, sporządzona przez radcę szkolnego w Busku 28.7.1941 r. na żądanie Wydziału Nauki i Oświaty urzędu gubernatora radomskiego. Obok księdza J. Juchniewicza, w oddziale PCK członkami byli ze Szczaworyża: kierownik szkoły, Jan Perczak i nauczyciele Jadwiga Robak i Leon Czubernat. APR 209/1044, k. 8-9.
  79. Sprawozdanie z lustracji Delegatury Pol.K.O. w Szczaworyżu gminy Pęczelice, przeprowadzonej 18 grudnia 1942 r. przez Referenta organizacyjnego p. Stanisława Janika, AAN 125/752, k. 171-175.
  80. Ks. Andrzej Kwaśniewski, Polacy ratujący Żydów …, s. 150.
  81. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 32, 1946, nr 1, s. 9.
  82. Rysunek pochodzi z artykułu Romana Mirowskiego “Kościoły i klasztory. Teki Mirowskiego. Tuczępy  Kościół parafialny. Gmina Tuczępy, powiat buski.”, opublikowanego 9.9.2011 r. na stronie internetowej “Dawne Kieleckie. Informacje historyczne”. Dostęp: grudzień 2021.
  83. Biogram ks. W. Kulawy ze Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej (OMI) – patrz podrozdział “Kapłani  z innych diecezji”.
  84. W gminie Tuczępy były dwa urzędy stanu cywilnego, prowadzone w urzędach parafialnych: w Kargowie i Tuczępach. Spis urzędów parafialnych i stanu cywilnego w Dystrykcie Radomskim (bez daty). AAN 111/453, k. 12.
  85. O przynależności st. sierżanta Jana Chlonda Sr. do NSZ wspomina Zenon Markiewicz, Monografia oddziału partyzanckiego por. Stanisława Augusta Grabdy ps. “Bem”. Kielce-Staszów 2000, s. 29. 
  86. Joanna Niedziałkowska, Chlondowie -świadkami i uczestnikami najnowszej historii Polski. Praca przedłożona w ramach  IV edycji konkursu “Historia Bliska” 1999/2000. Rodzina w wirach historii (XX w.). Sygnatura w Archiwum Ośrodka Karta HB4/0842-I/00; “Wolność nie dla wszystkich“ – Rodzina Chlondów w splocie historii. Opracowanie opublikowane 15.5.2020 r. na stronie internetowej Ośrodk Myśli Patriotycznej i Obywatelskiej W Kielcach. Wgląd: marzec 2022.
  87. Generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz (1893-1964), mason i piłsudczyk,  podczas wojny obronnej 1939 r. dowodził od 11 września Grupą Operacyjną „Michał” (15 i 27 Dyw. Piechoty) w składzie Armii „Pomorze” i wraz z nią uczestniczył w bitwie nad Bzurą. W dniu 21.9.1939 r. dotarł do Warszawy [Michał Polak (redakcja naukowa), Generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz pierwszy dowódca konspiracji.Toruń 2020]. 27 września 1939 stanął na czele organizacji wojskowej, powołanej na rozkaz dowódcy obrony Warszawy, generała Juliusza Rómmla – Służby Zwycięstwu Polski (SZP). W funkcji Głównego Dowódcy SZP wyjechał z końcem października 1939 r. na 3-tygodniowy objazd prowincji. Był w Radomiu, Lublinie, Kielcach Krakowie, Tarnowie, w Zagłębiu, Częstochowie, powtórnie w Kielcach i w Radomiu. Wspominał po latach: “Mówiłem dobrze po niemiecku, wiedeńskim akcentem, udawało mi się więc zdobywać benzynę i smary od Niemców. Raz tylko w Lublinie chcieli mi odebrać wóz, lecz jakoś obroniłem się” [Relacja gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza o powstaniu armii podziemnej w Polsce, Radio Wolna Europa, 19 i 26.02.1963 r., Archiwum Zakładu Historii II Wojny Światowej Instytutu Historii PAN, sygn. A345-66 (dokument zdeponowany w AAN)]. To podczas tej podróży zatrzymał się na krótko u proboszcza w Tuczępach. W listopadzie 1939 r. Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski powołał do życia organizację konspiracyjną Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), który przejął struktury SZP, a gen. M. Tokarzewskiego mianował komendantem ZWZ na terenach okupowanych przez Sowietów – z siedzibą we Lwowie. 6 marca 1940 r. generał, legitymujący się dokumentami na nazwisko Tadeusz Mirowy, w drodze do Lwowa został aresztowany przez NKWD przy przekraczaniu linii demarkacyjnej niemiecko-sowieckiej.
  88. Ks. Jan Francuz ujawnił w Strożyskach swoje niezwykłe talenty organizacyjne i duszpasterskie. Zorganizował tam Ochotniczą Straż Pożarną i był jej prezesem. Założył Kółko Rolnicze, Kasę Stefczyka, Spółdzielnię Mleczarską oraz pięć organizacji religijno-społecznych. Pod jego patronatem działało Stowarzyszenie Bractwa Różańcowego. Był dobrym gospodarzem na swoich 8 ha pola. Rolnicy brali z niego przykład. Władysław Burzawa, Tysiąc dni więźnia nr 30639. Niedziela kielecka 2/2010.
  89. Relacje z poświęcenia tablic w dniu 16.9.2012 r. w Łodzi i w dniu 14.7.2013 r. w Tuczępach. Strona internetowa Ordynariatu Polowego w Polsce. Dostęp: lipiec 2022; Zofia Kańska, „A jeśli komu droga otwarta do nieba”. Głos Gminy Tuczępy, Kwartalnik Informacyjny, nr 7/2013 październik 2013, s. 6; Więcej o sylwetce i tragicznym losie ks. Jana Francuza w: Stanisław M. Przybyszewski, Ks. mjr Jan Francuz, Kapelan dwóch wojen, męczennik (1920–1939), Busko-Zdrój 2002, Leszek Marciniec, Ks. major Jan Francuz, „Tygodnik Ponidzia” 23 X 2001 r., s. 8, Daniel Wojciechowski, Ks. Jan Francuz, kapłan, żołnierz, męczennik, „Włoszczowskie Zeszyty Historyczne” 2000, nr 5, s. 147–151, Justyna Staszewska, Ks. Jan Francuz – zarys biografii bohatera w świetle akt Archiwum Diecezjalnego w Kielcach, [w:] Muzeum Wsi Kieleckiej – Wieś polska w czasie II wojny światowej 1/2020, s. 24-35.
  90. Biogram księdza Józefa Sadowskiego – p. Parafia Kotuszów.
  91. Waldemar Firlej, Duchowieństwo katolickie diecezji kieleckiej i sandomierskiej wobec szkolnictwa i oświaty ludowej w XIX i początkach XX wieku, [w:] W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – Szkoła – Nauczyciel. Pod redakcją Katarzyny Dormus i Ryszarda Ślęczki. Kraków 2012, s. 208.
  92. Wykaz Parafji oraz Spis Duchowieństwa Rzymsko-katolickiego w Królestwie Polskim z dodaniem Informatora Przemysłowo-handlowo-rolnego “Swój do Swego” i Spisem Towarzystw Spożywczych w Król. Polskie. 1913. Warszawa 1913, s. 34.
  93. Jan Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem, wiślickiem, Marjówka 1929, s. 326.
  94. Informacja niniejsza oraz obie fotografie ks. H. Skibińskiego pochodzą ze strony internetowej “Gmina Tuczępy Wczoraj i Przedwczoraj”. Dostęp: marzec 2022.
  95. Starosta Powiatowy Stopnicki przesyłał w 1938 r. niemal codziennie do Wydziału Społeczno-Politycznego w Urzędzie Wojewódzkim w Kielcach tajne raporty (numerowane biuletyny) o przejawach działalności Stronnictwa Narodowego (SN) i Stronnictwa Ludowego (SL). Z początkiem sierpnia 1938 r. wysłał do Kielc szczegółową relację z uroczystości poświęcenia sztandaru Gminnego Związku Kół Stronnictwa Ludowego w Górze, gm. Tuczępy. Uroczystość rozpoczęła się tłumnym uczestnictwem (ok. 800 osób) w nabożeństwie w kościele parafialnym w Tuczępach. Proboszcz H. Skibiński poświęcił sztandar i wygłosił okolicznościowe kazanie, podkreślając słuszność organizowania się chłopów, którzy tą drogą zdobywają oświatę, wyrobienie polityczne i fachowe. Zalecał iść w pracy organizacyjnej drogą praw bożych i państwowych. Były sztandary, portrety Kościuszki i Witosa, przemarsze paradne, orkiestry, śpiew pieśni patriotycznych, ludowych i kościelnych. Były przemówienia lokalnych przywódców SL (Piotr Pawlina, Władysław Pawlina, Józef Maślanka, Józef Liszaj). Skandowano takie hasła jak “Precz z faszyzmem, precz z komunizmem, niech żyje demokracja”, domagano się powrotu Witosa. APKi 100/3262, k. 259-260.
  96. Wincenty Bolesław Sobolewski (1889-1972), znany lekarz wojskowy, działacz narodowy, rezydujący na plebanii u proboszcza T. Rzepczyńskiego, w swoim pamiętniku bardzo krytycznie oceniał (zapis z 21.11.1942 r.) postawę zmarłego w 1940 r. księdza H. Skibińskiego, twierdząc, że “… dzięki jego wpływom częściowo doszło do tego, że okolica ta jest komunistyczna i bezbożna”. Wincenty Sobolewski, Pamiętnik 1940-1969 (oprac., wstęp i przypisy Piotr Sławiński). T. 1. Sandomierz 2013, s. 222.
  97. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 27, 1940, nr 7-8, s. 84.
  98. Arkadiusz Toporski, Zaangażowanie ziemian guberni kieleckiej i radomskiej w działalność organizacji społecznych w okresie I wojny światowej, [w]. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach. TOM 29. Pod redakcją dr. hab. Roberta Kotowskiego. Kielce 2014, s. 19; O ochronie ludności cywilnej w tamtym czasie patrz też: Małgorzata Przeniosło, Organizacje samopomocy społecznej na Kielecczyźnie w latach I wojny światowej. Studia Muzealno-Historyczne, tom 7, rok 2015, s. 65-79.
  99. Anna Koper, Jubileusz biblioteki. Portal internetowy Głos Włoszczowy i Powiatu Express nr 4/2012. Dostęp: styczeń 2022.
  100. Fotografia pochodzi ze strony internetowej “Gmina Tuczępy Wczoraj i Przedwczoraj”. Dostęp: marzec 2022.
  101. ADK, AP XR-20; KPD, R. 27, 1940, nr 7-8, s. 84; KPD, R. 45, 1969, nr 1 , s. 28-29.
  102. Strona internetowa Szkoły Podstawowej  im. Marii Konopnickiej w Kosmolowie k/Olkusza. Dostęp: grudzień 2021.
  103. ADK, AP, sygn. XW-43; Jerzy Gapys, Polskie rzymsko-katolickie duchowieństwo diecezjalne w Radzie Głównej Opiekuńczej 1939-1945, Kielce 2010, s. 226.
  104. Kielecki Przegląd Diecezjalny, R. 55, 1979, nr 1, s. 33-34.