Litery umieszczone w nawiasach obok nazwiska dotyczą nauczyciela wymienionego w:
O – artykule Bogdan Orłowski1, Tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej w Busku Zdroju i powiecie buskim w latach okupacji (1939-1945), [w:] Tradycje walk o wyzwolenie narodowe i społeczne na ziemi buskiej. Materiały sesji popularnonaukowej 11 IV 1987 r. Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, Kielce 1988;
S – monografii Henryka Smarzyńskiego “Powiat Busko-Zdrój przed 1 IX 1939 i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945”, Kraków 1960;
X – piśmie Inspektoratu Szkolnego w Pińczowie z 3.2.1945 r. APKI – Zespół akt 256 – Tajne nauczanie – Ośrodek tajnego nauczania Pińczów, pow. Pińczów;
A – aktach APKi – Zesp. 321 (weryfikacja nauczycieli TN), sygn. 179, 180 i 187;
P – artykule Stanisława Sobczyka “Tajne nauczanie w powiecie pińczowskim w latach okupacji 1939–1945”, Przegląd Historyczno-Oświatowy, 1971, nr 3, s. 400–417;
Z – artykule “Nauczyciele tajnego nauczania na Ziemi Staszowskiej”, opublikowanym na stronie internetowej Oddziału w Staszowie Związku Nauczycielstwa Polskiego. http://www.staszow.znp.edu.pl/index.php?menu=roz2,
B – Słowniku nauczycieli tajnego nauczania – uczestników ruchu oporu 1939-1945 (województwo kieleckie). Kielce 2010. Biogramy nauczycieli opracowali dla powiatu pińczowskiego – Stanisław Sobczyk i Andrzej Dziubiński, dla powiatu stopnickiego – Julian Ludwikowski;
C – Słowniku biograficznym nauczycieli w Małopolsce w latach II wojny światowej : (1939-1945) : ofiary wojny, żołnierze, działacze konspiracyjni, nauczyciele w jawnym i tajnym szkolnictwie / wstęp, oprac. i red. Jacek Chrobaczyński 1995. Biogramy nauczycieli opracowali dla powiatu pińczowskiego – Stanisław Sobczyk i Andrzej Dziubiński, dla powiatu Busko-Stopnica – Julian Ludwikowski, Bogdan Orłowski, Michał Żak.
Nauczyciele straceni lub wysłani do obozu koncentracyjnego oznaczeni są czerwoną czcionką.
Kaczmarczyk Anna (B) – Stary Korczyn, ur. 1916.
Kaczorowska Władysława (Z) – Szydłów.
Kaczorowski Jan (S)(B)(Z)(C) – Szydłów, ur. 1886, spalony żywcem przez Niemców wraz z żoną Władysławą 4.6.1943 r. podczas pacyfikacji Szydłowa2.
Kadłuczko Irena (A).
Kańska Stefania (C) – Stary Korczyn, ur. 1916, prowadziła tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie w Starym Korczynie, później w Radomiu.
Kąkol Bronisław (Z) – Wola Osowa.
Kędzierska Olga (B)(C) – Pierzchnica, ur. 1899. Prowadziła tajne nauczanie w zakresie gimnazjum3.
Kędzierska Wiktoria (B)(C) – Baranów, ur. 1908. Po wojnie nadal w Baranowie.
Kędzierski Marian (O)(C) – Pierzchnica, ur. 1894. Prowadził tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie kierownik SP w Pierzchnicy.
Kiełbasa Mieczysław (ksiądz) (Z) – Beszowa. W czasie okupacji był wikariuszem parafii w Beszowej. Należał do TON ucząc w Beszowej i okolicy. Ceniony jako nauczyciel i wychowawca. Zmarł 17 stycznia 1944 roku przeżywszy 33 lata.
Kiedyk Maria (B) – Kobylniki k/Wiślicy, ur. 18964.
Kilijanek Leonard (B)(C) – Grabowa, gm. Łubnice, ur. 1905, zm. 1977. Po wojnie kierownik szkoły podstawowej w Przeczowie.
Kletowski Alfred (O) – Raczyce.
Klesyk Piotr (A).
Klocek Stanisław (X)(B)(C) (ksiądz) – Pińczów, ur. 1916. Po wojnie proboszcz w Bodzentynie.
Kłuskiewicz Helena (P) – Pińczów.
Knap Stanisław – Jurków (O).
Kocieliński Jan – Chroberz (P).
Kołek Antoni (C) – Węchadłów, ur. 1921, prowadził tajne komplety w zakresie kl. I i II gimnazjum. W sierpniu 1943 zastrzelony wraz z matką przez żandarmerię5.
Kopiński Alfons – Stopnica, ur. 1901, zm. 1974, pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Stopnicy, grób nr 4026.
Korus Amelia (B)(C) – Grzymała, ur. 1910. Lekarz weterynarii. Po wojnie nadal uczyła w szkole w Grzymale7.
Kosecki Kazimierz (O) – Pacanów.
Kotarska Helena – Pińczów8.
Kowalik Jan (B)(C) – Szydłów, ur. 1882.
Kozioł Józef (B)(C) – Sufczyce, ur. 1902. Przed wojną był kierownikiem szkoły w Oleśnicy. Stamtąd przeszedł za okupacji do Sufczyc9. Po wojnie był kierownikiem szkoły podstawowej w Sufczycach.
Kozłowska Antonina (O)(B)(C) – Busko, ur. 1911. Przed wojną uczyła w Szczaworyżu, po wojnie w Szkole Ćwiczeń Liceum Pedagogicznego w Busku10.
Kozłowski Adam (P)(B)(C) – Bogucice/Zagość, ur. 1902, przewodniczący tajnej Gminnej Komisji Oświaty i Kultury w gminie Zagość. Po wojnie wyjechał do Łodzi.
Kozłowski Franciszek (A)11.
Kożuszko Kazimiera (A)(B)(C – prowadziła tajne komplety w Nowym Korczynie) – Wójcza, ur. 1903. Po wojnie nauczycielka w szkole podstawowej w Kamedułach i Młynach.
Król Aleksander – Wiślica12.
Książkiewicz Maciej (B)(C) – Kołaczkowice/Węchadłów, ur. 1895, zm. 1954. Po wojnie kierownik szkoły w Kołaczkowicach13.
Kucharski Ludwik (B)(C) – Parchocin, ur. 1903, aresztowany 13.6.1940, zmarł w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu14.
Kucharz Wojciech (B) – Stary Korczyn, ur. 1904.
Kuczyńska Irena (B)(C) – Chmielnik, ur. 1906. Po wojnie nadal w Chmielniku.
Kuczyński Aleksander (O)(B)(C) – Chmielnik, ur. 1904. Po wojnie nadal w Chmielniku15.
Kukuła Stefania (B) – Chroberz, ur. 1918.
Kurzeja Józefa (O) – Zborów; była kierowniczką szkoły powszechnej w Solcu Zdroju16.
Kurzeja Marcin (O)(S)(B) – Busko. Uczył rysunku i prac ręcznych w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy, dojeżdżał z Buska, ur. 1908, członek ZWZ-AK17.
Kwapisz Jan (C) – Stawiany, ur. 1900, uczył na tajnych kompletach od 1943 r. Po wojnie nadal w szkolnictwie18.
Kwapisz Mieczysław “Głowacz” – Czechów (gm. Kliszów) od 1942 r., po odejściu Józefa Sładka do Pińczowa. Student, pochodził z Kij. Dowódca lokalnej komórki AK19.
Kwiecień Adam (O)(S)(B) – Szczaworyż. Uczył przedmiotów przyrodniczych w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy, ur. 1903, po wojnie nauczał w Liceum Pedagogicznym w Busku20.
Kwiecień Helena (P)(B)(C) – Pińczów, ur. 1985, zm. 1970. Po wojnie szkoła podstawowa nr 1 w Pińczowie.
Kwiecień Stanisław (P)(B)(C) – sprawował nadzór nad tajnym nauczaniem w gm. Chroberz, Góry, Pińczów i m. Pińczów, ur. 1888, zm. 1968.
Labuda Gerard (B) – historyk, od 1/1940 w Chrobrzu u Wielopolskich, wykładał historię Polski średniowiecznej na tajnych kompletach filii Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Busku-Zdroju i Kielcach do 6.194421.
Laskowska Józefa (C) – Góry Pińczowskie, ur. 1899, była członkiem tajnej Gminnej Komisji Oświaty i Kultury w Górach Pińczowskich. Po wojnie nadal w szkolnictwie22.
Latalska Maria – Koniemłoty.
Lech Helena (B)(C) – Kargów, ur. 1904. Po wojnie nadal w szkolnictwie.
Lech Piotr (P)(B)(C) – Brzeście, gm. Pińczów, ur. 1898. Po wojnie nadal w szkolnictwie.
Leśniak Wincenty (O) – Radzanów.
Lewińska Maria (B)(wg C, prowadziła tajne nauczanie w Nowym Korczynie) – Tuczępy, ur. 1910, po wojnie szkoła podstawowa Sielec.
Lewiński Kazimierz Piotr ps. Łęk (Z)(B)(C) – Grzymała gm. Tuczępy, członek BCh, oficer szkoleniowy, ur. 1910, po wojnie szkoła podstawowa Sielec.
Lisak Józef (A)(O)(S)(B) – Busko. Najbardziej bodaj zasłużony działacz, organizator tajnego nauczania w powiecie buskim. Z ukrycia, do końca okupacji inspirował nauczycieli i uczniów do wspólnego wysiłku utrzymania oświaty wśród dzieci i młodzieży – wbrew wszelkim niemieckim zakazom i zagrożeniom. Postać heroiczna, idealistyczna, nie mogąca odnaleźć się w realiach powstałego po wojnie systemu społeczno-politycznego23.
Fot. Józef Lisak
Lubczak Genowefa (B)(C) – Sroczków, gmina Oleśnica, ur. 1907, po wojnie naucz. w szkole podstawowej w Szczaworyżu.
Ludwikowska Zofia (O)(B)(C) – Oleśnica / Łubnice, ur. 1908, po wojnie naucz. Szkoły Ćwiczeń Liceum Pedagogicznego w Busku24.
Ludwikowski Julian (O)(B)(C) – Stopnica /Jurków / Szczaworyż. Zastąpił zamordowanego przez Niemców Tomasza Gromadzkiego i uczył historii wychowania w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy25.
Macek Stanisław (Z)(B)(S)(C) – Łubnice, ur. 1891, zm. 1965, przebywał w obozie koncentracyjnym Dachau. Po wojnie pracownik służby zdrowia w Busku.
Madej Stefania (B)(C) – Tuczępy, ur. 1914. Po wojnie uczyła w SP w Przemykowie.
Madej Wiktor (B)(C) – Tuczępy, ur. 1906. Po wojnie m.in. kierownik SP w Przemykowie.
Magiera Władysław (O) – Busko26.
Maj-Wrona Maria (C) – Wola Zagojska, ur. 1913, prowadziła tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie nadal w szkolnictwie.
Majka Władysław (O)(A)(S)(B)(C) – Busko / Stopnica, ur. 1905, absolwent UJ, po wojnie LO w Busku, zm. 197027.
Majowa Maria (P) – Wola Zagojska.
Małkowska Stefania Magdalena (B)(C) – Kawczyce, ur. 1909, po wojnie naucz. w szkole podstawowej w Busku.
Marcinkowska-Wołowiec Tekla (Z)(B – tu wymieniona jako Wołowiec Tekla)(C) – Łubnice, ur. 1911. Prowadziła tajne nauczanie w Łubnicach, ucząc w kompletach 10-osobowych. Po wyzwoleniu do czasu przejścia na emeryturę była kierownikiem Szkoły Podstawowej w Łubnicach28.
Markiewicz Dobrosław ps. Sokół (A)(B)(C) – Wola Bokrzycka, ur. 1909, ppor. rezerwy, działacz polityczny ZMW Wici i BCH, areszt. 4.6.1942, przebywał w obozach koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen/Gusen, po wojnie uczył w Woli Bokrzyckiej, a od 1949 w Kielcach.
Markowska Hanka (O) – Busko.
Marmuźniak Maria z d. Matus, (A) – (Trzebica, gm. Wójcza)29.
Marzec Stefan (P). (1899-1966), absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Jędrzejowie, od 1922 r. w Wiślicy na posadzie nauczyciela. Podczas okupacji organizował tajne nauczanie w Wiślicy i w Chotlu Czerwonym, gdzie wykładał język polski, historię, geografię oraz arytmetykę. Po wojnie nadal uczył w Wiślicy. Wielce zasłużył się w propagowaniu historii Wiślicy i jej skarbów archeologicznych. Był przewodnikiem turystycznym dla ponad 130 tysięcy miłośników historii i archeologii30.
Fot. Stefan Marzec
Marzec Władysław – Janina. Po wojnie pracownik naukowy Politechniki Poznańskiej31.
Massajada Jan (O)(A)(C) – Kurozwęki. Po wojnie inspektor Wydziału Oświaty w Busku.
Mazur Stanisław (Z) – Sichów Duży, ur. w 1905 roku w Kielcach. Pracę w zawodzie nauczycielskim rozpoczął w 1925 roku w Szkole Powszechnej w Sichowie Dużym, początkowo jako nauczyciel, a następnie jako kierownik szkoły. W czasie okupacji walczył w szeregach AK, oraz prowadził wraz z nauczycielką Marią Herman tajne nauczanie z zakresu szkoły podstawowej. W 1944 roku aresztowany przez NKWD był wywieziony do ZSRR. Po roku powrócił do Sichowa, gdzie pracował do 1955 roku.
Michalski Konstanty ks. prof. – Sichów Duży. W ramach tajnego nauczania uczył (w zakresie szkoły średniej) literatury polskiej i języka niemieckiego32.
Miernik Maria (X)(P)(Z)(C) – Pińczów, ur. 1910.
Młudzik Wojciech (C) – Kobylniki, ur. 1917, prowadził tajne komplety w zakresie szkoły powszechnej. Po wojnie nadal w szkolnictwie.
Myśliwiec Stanisława (B)(C) – Błotnowola / Szyszczyce, ur. 1907. Po wojnie nadal w szkolnictwie.
Nieduziak Bronisława (B)(C) – Wola Osowa, gm. Kurozwęki, ur. 1910, po wojnie nauczycielka w szkole podst. nr 8 w Kielcach.
Nosal Bolesław (O)(S)(B) – Busko33.
Nowacki Tadeusz (O)(S) – Busko. Uczył filozofii i pedagogiki w tajnym liceum pedagogicznym w Stopnicy34.
Nowak Józefa (B)(C) – Strożyska, ur. 1909. Po wojnie nadal w szkole w Strożyskach.
Nowak Mieczysław – Dziesławice35.
Nowak Wincenty (O)(B)(C) – Strożyska, ur. 1907. Zamordowany w KL Mauthausen.
Przypisy
- Bogdan Orłowski “Księżyc” był żołnierzem AK z placówki Winiary. Uczestniczył w szturmie na posterunek żandarmerii w Nowym Korczynie. Leopold Wojnakowski, Z dala od Wykusu, Łódź-Kielce 1988, s. 44. Po wojnie od 1962 r. przez wiele lat kierował buskim Liceum Ogólnokształcącym.
- Szydłów przez stulecia, Monografia Gminy Szydłów pod redakcją Cezarego Jastrzębskiego, Szydłów 2011, Część III – Wspomnienia, strony 303-360; Józef Mrożkiewicz “Brzoza”, W konspiracji i walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów. Kielce 1997, s. 38.
- Leszek Marciniec, Nauczycielka tajnego gimnazjum, Tygodnik Ponidzia nr 3/1999, s. 4.
- Mąż Marii Kiedyk, Eugeniusz Kiedyk, ur. 1893 Chroberz, był nauczycielem i kierownikiem szkoły powszechnej w Kobylnikach. Zmobilizowany do Policji w sierpniu 1939 r. (we wrześniu był zastępcą Komendanta Powiatowego w Busku. Został zamordowany przez Rosjan w 1940 r. Miednoje – Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Warszawa 2005.
- Wymieniony na stronie internetowej Szkoły Podstawowej im. Batalionów Chłopskich w Stopnicy. Dostęp: lipiec 2019.
- Portal internetowy Mogiły.pl.
- Zofia Kańska, Na skrawku ziemi własnej istniejemy. Co o niej wiemy? Czy na pewno wiemy?, Głos Gminy Tuczępy, nr 8/2013, s. 5. Józef Mrożkiewicz “Brzoza” “W konspiracji i w walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów”. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Kielce 1997, s. 95.
- Głos Pińczowski, październik 2009, s. 8-9.
- Teresa Romańska-Faściszewska, Oleśnica. Ludzie i dzieje. Kraków 2007, s. 173.
- Leszek Marciniec, Kartki z historii Szkoły Podstawowej nr 1 im. Stanisława Staszica w Busku-Zdroju, Busko-Zdrój 2008, s. 109.
- W czasie okupacji prowadził sklep żelazny w Busku. Leszek Marciniec, Więzi i korzenie. T.1., Busko-Zdrój 1997, s. 119; Marcin Kurzeja ps. “Budos”. Z tajnego nauczania w obwodzie Busko. [w:] Kombatanckie Zeszyty Historyczne, nr 13, Warszawa 1995, s. 41.
- Aleksander Król był lewicowym działaczem ludowym. Maksymilian Opara, s. 419; Feliks Białkiewicz pisał o Aleksandrze Królu: “uczył świetnie, szczególnie dobrze przygotowywał młodzież z przedmiotów humanistycznych”. Feliks Białkiewicz, Gimnazjum …, s. 181.
- Portal internetowy miejscowości Kołaczkowice. Dostęp: wrzesień 2019 r.
- L. Kucharski ukończył Seminarium Nauczycielskie w Jędrzejowie w 1926 r. Strona internetowa Zespołu Szkół nr 1 im. ks. Stanisława Konarskiego / Historia szkoły / Działalność Seminarium Nauczycielskiego. Dostęp: wrzesień 2019.
- Aleksander Kuczyński założył przed wojną i prowadził przez wiele lat chór międzyszkolny w Chmielniku. Leon Andrzej Wójcik, Z Suchowoli w szeroki świat, Kielce 2003, s. 32; A. Kuczyński był pierwszym powojennym dyrektorem szkoły w Chmielniku. Uczył m.in. śpiewu. Cieszył się wielkim autorytetem w środowisku. Waldemar Kwiatkowski, Historia Chmielnika c.d. Nowy Kurier Chmielnicki, nr 10/2002, s. 19.
- Wraz z kierownikami szkół w Wełninie i Zborowie wystosowała w czerwcu 1944 r. petycję do Kurii biskupiej w Kielcach, by pozostawić księdza Stanisława Tomkiewicza w parafii Solec Zdrój, gdzie, w opinii tych pedagogów, był świetnym katechetą i wychowawcą dzieci i młodzieży. ADK, OP-17/5b Akta kurialne ogólne / Akta kapłanów obcych 1944 r., dok: 1030/44 (k. 650-651).
- Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …., s. 20. Więcej informacji o M. Kurzei w rozdziale Oświata.
- Strona internetowa gminy Kije. Dostęp: czerwiec 2019.
- Józef Kudasiewicz, Bogdan Skrobisz, Kije – nasza mała ojczyzna. Kije 2005, s. 12.
- Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …, s. 20.
- Więcej o pobycie G. Labudy w powiecie buskim w rozdziale “Deportacje Polaków z ziem wcielonych do powiatu buskiego”.
- Strona internetowa Publicznej Szkoły Podstawowa w Koniemłotach. Dostęp: wrzesień 2019.
- Więcej informacji o J. Lisaku w rozdziale Tajne nauczanie w powiecie buskim.
- Więcej informacji o Z. Ludwikowskiej w rozdziale Oświata.
- Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …, s. 20; Jan Pytel, Pęczelice między Buskiem-Zdrojem i Stopnicą. Z dziejów wsi i gminy. Krosno 2005, s. 100. Leszek Marciniec, Więzi i korzenie. T.1., Busko-Zdrój 1997, s. 122-124. Więcej informacji o J. Ludwikowskim w rozdziale Oświata.
- Władysław Magiera uczył w szkole w Kawczycach. Lista nauczycieli i duchownych, członków PCK, sporządzona przez komisarycznego radcę szkolnego w Busku 28.7.1941 r. na żądanie Wydziału Nauki i Oświaty urzędu gubernatora radomskiego. APR 209/1044, k. 8-9.
- Wymieniony na stronie internetowej Szkoły Podstawowej im. Batalionów Chłopskich w Stopnicy. Dostęp: lipiec 2019.
- Na liście nauczycieli biorących udział w tajnym nauczaniu (powiat staszowski), sporządzonej przez A. Kowalczewską wymieniona jest Kwaśniak-Mariankowska Tekla – Łubnice (do 1945 r. powiat buski). Alina Kowalczewska, W mojej pamięci … , s. 57. Po wojnie, Tekla Wołowiec walnie przyczyniła się do powstania i rozwoju biblioteki szkolnej w Łubnicach. Ewa Murdza, Historia Biblioteki. Biblioteka wczoraj i dziś. Strona internetowa Centrum Kultury w Łubnicach. Dostęp: grudzień 2019; Zeznania świadka, Józef Dach, złożone 27 marca 1947 roku w Pacanowie przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Radomiu, Ekspozytura w Stopnicy, sędziemu A. Stanula. AIPN GK 179/117, k. 80.
- Fotografia pochodzi z portalu internetowego ogrodywspomnien.pl. Dostęp: wrzesień 2019. Jej mąż, Stanisław Marmuźniak, ur. 12.4.1906 r., ukończył Seminarium Nauczycielskie i odbył służbę w Szkole Podchorążych Rezerwy. Studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1934-1939. Dostał posadę nauczyciela w Gimnazjum i Liceum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Busku-Zdroju. Nie zdążył podjąć pracy. W lipcu 1939 r. został powołany do Wojska Polskiego. 17 września 1939 r. trafił do niewoli sowieckiej. W kwietniu 1940 r. Sowieci zamordowali go w Katyniu. Leszek Marciniec, Więzi i korzenie. Busko-Zdrój 1997, s. 96.
- Joanna Prządo-Grelich, Wyjątkowe postaci. Kurier Wiślicki nr 2/2018.
- Leszek Marciniec, Tajne nauczanie w rejonie Janiny, Tygodnik Ponidzia nr 7/2000, s. 9.
- Bp Julian Wojtkowski, Najpiękniejsze lata życia. Ks. Konstanty Michalski CM 1940-1944. Nasza Przeszłość, Tom 56/3 Rok 1981, s. 86; Biogram ks. prof. K. Michalskiego – patrz rozdział “Kościół / Koniemłoty – Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny”.
- Więcej informacji o B. Nosalu w rozdziale Oświata.
- Leszek Marciniec, Antyhitlerowski opór …, s.20.
- Wymieniony na stronie internetowej Szkoły Podstawowej w Stopnicy. Dostęp: lipiec 2019.