działających przed II wojną światową w powiecie stopnickim i w części powiatu pińczowskiego oraz podczas okupacji niemieckiej w powiecie buskim1
Spółdzielnie opisane zostały w porządku alfabetycznym według miejsc ich działalności. Na opisy spółdzielni składają się “Miejscowość, gmina”, a następnie ponumerowane rubryki (1-10). Rubryki, dla których brak jest informacji, zostały pominięte. W wykazie ujęte są także spółdzielnie, których opis jest bardzo skąpy, niekiedy ograniczający się tylko do nazwy.
Rubryki:
1. Nazwa spółdzielni
2. Data założenia / rozpoczęcia działalności – zakończenie działalnośc
3. Założyciele
4. Data rejestracji i numer rejestru w Sądzie Okręgowym w Kielcach
5. Rada nadzorcza
6. Zarząd
7. Liczba członków
8. O działalności spółdzielni
9. Akta archiwalne
a. wykorzystane
b. niewykorzystane
10. Inne informacje o spółdzielni i jej członkach
Badrzychowice, gmina Grotniki
1. Spółdzielnia Mleczarska Strożyska-Badrzychowice z o.o. w Badrzychowicach. Od października 1931 r. spółdzielnia nosiła nazwę: “Spółdzielnia Mleczarska z ograniczoną odpowiedzialnością w Strożyskach”, a w 1941 r. “Spółdzielnia Mleczarska z odpowiedzialnością udziałami w Strożyskach”.
2. 20.3.1926 / W 1953 r. spółdzielnia, względnie jej mleczarnia, była częścią Powiatowego Zakładu Mleczarskiego w Chmielniku2.
3. ks. Jan Francuz, Józef Karaś, Stanisław Nowak, Stanisław Molisak, Ignacy Buczak, Jan Gawlik, Karol Baczewski
4. 7.5.1926 / RS 323
5. 1926 – ks. Jan Francuz (przewodniczący), Kazimierz Wojtera, Jan Dryja3, Stanisław Stępień, Ignacy Buczak, Franciszek Małas, Teofil Zapiórkowski, Jan Gawlik, Józef Lasak; 1931 – ks. Jan Francuz (przewodniczący), Marcin Olszowy4, Stanisław Stępień, Jan Dryja, Stanisław Pater5, Leon Cabaj; 1941 – Jan Kaszuba (przewodniczący), Jan Szafranek s. Jana (zastępca), Leon Dryja (sekretarz), Marcin Buczak, Franciszek Świątek, Jan Miklaszewski, Stanisław Wilk, Andrzej Woźnica, ks. Antoni Gębka (proboszcz parafii Strożyska).
W maju 1947 r. radę nadzorczą stanowili (niepełna lista): Jan Szafranek, Jan Dryja, Mieczysław Frania, Marcin Buczak, Stanisław Stępień, Andrzej Buczak, Stanisław Kaszuba, Jan Kaszuba, Józef Wilk.
6. 1926 – Józef Karaś (przewodniczący), Stanisław Nowak (zastępca), Stanisław Molisak (skarbnik); 1931 – Józef Karaś (przewodniczący), Wojciech Buczak (zastępca), Kazimierz Wojtera (skarbnik); 1934-1941 – Józef Karaś (przewodniczący), Jan Dryja (zastępca), Kazimierz Wojtera.
Rachmistrzem spółdzielni co najmniej do roku 1934 był Bolesław Kaszuba. W 1941 r. funkcę tę sprawował Józef Karaś. Etatowym kierownikiem mleczarni w czasie okupacji był Władysław Musiał.
7. 1941 – 355. Członkami spółdzielni mogli być mieszkańcy miejscowości: Badrzychowice, Strożyska, Ucisków, Piasek Wielki, Sępichów, Górki, Szczerbaków, Szczytniki, Rzegocin. Członkowie dzielili się w 1941 r. na następujące grupy według obszaru posiadanych gruntów: (a) do 2 ha – 84, (b) 2-5 ha – 175, (c) 5-20 ha – 82.
8. W akcie rejestracji sądowej spółdzielni zapisano, że jej przedmiotem działalności była: “wspólna przeróbka mleka, spieniężanie jaj i przetworów mlecznych oraz współdziałanie moralne i materjalne w pracy kulturalno-oświatowej w zrzeszeniami drobnych rolników”. Spółdzielnia przystąpiła najpierw do Związku Spółdzielni Mleczarskich i Jajczarskich w Warszawie, a po kilku miesiącach przeszła do Krajowego Patronatu Spółdzielni Rolniczych we Lwowie. Od 31.3.1935 r. spółdzielnia była członkiem Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych, a podczas okupacji – już przed likwidacją tego związku (1942) – spółdzielnia podporządkowana była Centralnemu Urzędowi Rolnemu (Landwirtschaftliche Zentralstelle – LZ). Wtedy spółdzielnia dostarczała masło do Powiatowej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w Busku.
W 1941 r. spółdzielnia miała swoje filie w: Grotnikach Dużych, Sępichowie, Szczerbakowie i Górnowoli. W tamtym roku dostarczały one wraz z mleczarnią główną ok. 130 tys. litrów mleka.
9.
a. APKi 146/9261 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska Strożyska-Badrzychowice z o.o. w Badrzychowicach;
APKi 3295/3 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarsko-Jajczarska w Strożyskach / Sprawozdanie (roczne) Spółdzielni Mleczarskiej z odpowiedzialnością udziałami w Strożyskach za rok 1941
b. AAN 213/501 Spółdzielnia Mleczarska (dawn.: Spółdzielnia Mleczarska “Strożyska Badrzychowice”) w Badrzychowicach (woj. kieleckie, pow. stopnicki) – lata 1926 – 1927, 1931 – 1931.
Bogucice, gmina Zagość
1. Spółdzielnia Mleczarska “Ojcowianka” w Bogucicach z odpowiedzialnością ograniczoną. Po zmianie statutu w grudniu 1938 r. spółdzielnia nosiła nazwę “Spółdzielnia Mleczarska “Ojcowianka” w Bogucicach z odpowiedzialnością udziałami”.
2. 2.2.1926 / –
3. ks. Tomasz Głowacki (inicjator), Adam Święch (kierownik szkoły w Bogucicach), Maciej Burek, Ignacy Chojnowski, Izydor Krupa, Henryk Waligóra, Wincenty Rusak, Stanisław Rusak, Piotr Plebański, wszyscy zamieszkali w Bogucicach.
4. 7.6.1926 / RS 329
5. 1926 – ks. Tomasz Głowacki, Julian Waligóra, Henryk Waligóra, Ignacy Chojnowski, Izydor Krupa, Stanisław Kowalski
6. 1926 – Stanisław Rusak z Bogucic (prezes), Maciej Burek z Bogucic (wiceprezes), Ludwik Pasek z Marzęcina6; 1930-1936 – ks. Jan Skalski (prezes), Ignacy Chojnowski (wiceprezes), Jan Guzik (kasjer); 1936 – Marcin Chojnowski (prezes), Henryk Waligóra (wiceprezes), Jan Guzik (skarbnik); 1937 – Hipolit Waligóra (prezes), Andrzej Tomal z Pasturki7 (wiceprezes), Jan Guzik (skarbnik); 1941 – Stanisław Guzik (prezes), Stanisław Karaś (wiceprezes), Roman Rusak (skarbnik)
8. Spółdzielnia miała filię we wsi Pasturka (wspomniana w dok. z 1936 r.)
9.
a. APKi 146/9266 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska “Ojcowianka” w Bogucicach. Obecnie Okręgowej Mleczarskiej Spółdzielni w Pińczowie z odpow. udziałami
10.
Inicjator założenia spółdzielni i prezes jej rady nadzorczej, ksiądz proboszcz Tomasz Głowacki, zasłużył się także w swojej następnej parafii – Racławice Kościuszkowskie, rekompensując straty materialne, zadane tamtejszemu kościołowi w obu wojnach światowych. W 1935 r. był inicjatorem zbiórki funduszy i współfundatorem dzwonu kościelnego w miejsce dzwonu zagrabionego przez Austriaków w 1916 r. W 1945 r. ufundował z własnych środków dzwon w miejsce dwóch dzwonów zagrabionych przez Niemców w 1941 roku8.
Prezes zarządu spółdzielni, ksiądz Jan Skalski, urodził się 9.7.1892 r. we wsi Cynków, parafia Koziegłowy, pow. zawierciański. Ukończył gimnazjum w Częstochowie Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach i w carskiej Akademii Duchownej w Petersburgu i tam otrzymał święcenia kapłańskie w 1914 r. W maju 1918 r. otrzymał zezwolenie od bolszewików na wyjazd do Polski, ale w drodze został aresztowany przez okupacyjne władze niemieckie i osadzony w Rydze. Zwolniony po 3 miesiącach, dotarł do Kielc. Był kapelanem ordynariusza kieleckiego. Prowadził latem 1918 r. akcję dobroczynną w Kielcach, korzystając z tzw. Funduszu Sienkiewiczowskiego ze Szwajcarii. W sierpniu 1918 r. został mianowany wykładowcą nauki społecznej Kościoła, głównie socjologii, w kieleckim seminarium. Pod koniec 1919 r. prowadził akcję propagandową, poprzedzającą plebiscyt na Górnym Śląsku.
We wrześniu 1921 r. ks. Jan Skalski z polecenia ks. bp. Łosińskiego udał się do Stanów Zjednoczonych na kwestę w celu uruchomienia szkolnictwa katolickiego w diecezji kieleckiej. Kwestował przez dwa lata w parafiach, głosząc kazania i sprawując różne obowiązki duszpasterskie. Miał tam rozliczne utrudnienia. Ostatecznie zebrał znaczną sumę, która wspomogła diecezję kielecką w organizacji szkół katolickich. Był potem prezesem księgarni “Jedność” (1925), nauczycielem religii w parafii w Jędrzejowie (1925), czasowym administratorem parafii Chechło (1928). Od 1930 r. był proboszczem w Bogucicach. Namawiał tutejszych parafian do udzielania się społecznie. Sam był zaangażowany w działalność mleczarni i straży pożarnej. Uczestniczył w budowie szkoły i w działalności stowarzyszeń kościelnych.
Od 1939 r. był proboszczem w Bolesławiu k. Olkusza, a w 1945 r. przeszedł do parafii w Mokrsku Dolnym. Jego aktywność w duszpasterstwie i nieprzejednana postawa sprzeciwu wobec komunistycznych prób kolektywizacji rolnictwa ściągnęły na niego uwagę funkcjonariuszy aparatu władzy. W lutym 1956 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 14 stycznia 1967 roku9.
Brzostków, gmina Pawłów
1. Spółdzielnia Mleczarska w Brzostkowie z o.o.
2. 26.9.1926 / –
4. 17.7.1926 / RS 334 / Na wniosek Państwowej Rady Spółdzielczej z 28.3.1941 r. Sąd Okręgowy w Kielcach postanowieniem z 5.11.1941 r. wykreślił spółdzielnię z rejestru.
5. Od października 1926 – Antoni Trędowicz
6. Do września 1926 – Antoni Trędowicz (prezes), Andrzej Orłowski (zastępca), Jan Gaweł (skarbnik); od października 1926 – Jan Gaweł (prezes), Jan Piwowarczyk (zastępca), Andrzej Orłowski (skarbnik); 1927 – Jan Gaweł (prezes), Jan Piwowarczyk (zastępca), Stanisław Sagan (skarbnik)
9.
a. APKi 146/9270 Brzostków – Spółdzielnia Mleczarska w Brzostkowie z o.o.
b. AAN 213/2002 Spółdzielnia Mleczarska w Brzostkowie (woj. kieleckie, pow. stopnicki).
10.
Członek rady nadzorczej i zarządu spółdzielni, Antoni Trędowicz był nauczycielem w szkole powszechnej w Pawłowie. W czasie okupacji zaangażował się w tajne nauczanie; przewodniczył konspiracyjnej gminnej komisji oświaty i kultury w gminie Pawłów. Włączył się również w działalność dobroczynną, pełniąc funkcję (do 1942 r.) przewodniczącego delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego (struktura RGO) w Błotnowoli, gm. Pawłów10.
Busko-Zdrój
1. Mleczarnia Spółdzielcza w Busku
2. Zebranie założycielskie w dniu 29.4.1942 r. rozpoczął zagajeniem Kreislandwirt (rolnik powiatowy) Heinrich Wagner, który nie był członkiem powstającej spółdzielni i nie wszedł do jej władz. Spółdzielnię założono na kilka miesięcy przed rozpoczęciem budowy nowej mleczarni w Busku w 1943 roku.
3. Stefan Olszewski, dr Zygmunt Chrzanowski11, Irena Borlicka, Ludwik Patek, Józef Foryś, Adam Śpiewak, Stanisław Guzik, inż. Jerzy Patek, Stanisław Pęczak, Wojciech Gajski12, Jan Wójcik
4. 10.9.1942 / RS 758 – rejestracja nastąpiła w Sądzie Okręgowym w Kielcach. Spółdzielnia została wykreślona z rejestru mocą postanowienia Sądu Powiatowego w Kielcach w dniu 12.5.1953 r. z wniosku Centralnego Związku Spółdzielczego (CZS) w Warszawie. Postanowienie Sądu Powiatowego zawierało informację o przejęciu spółdzielni w całości na rzecz Centralnego Zarządu Przemysłu Mleczarskiego (CZPM).
5. Jerzy Patek, Irena Borlicka, Stanisław Guzik, Adam Śpiewak, Stefan Olszewski, Jan Wójcik
6. Zygmunt Chrzanowski z Hołudzy, Piotr Kozłowski z Broniny, Wojciech Gajski z Mikułowic
8. Związkiem rewizyjnym dla spółdzielni był Związek Rewizyjny Spółdzielni w Generalnym Gubernatorstwie, Okręgowy Związek w Radomiu. Teren działalności spółdzielni stanowiły miasto Busko i gminy Busko, Pęczelice, Szaniec, Radzanów i Zagość.
Nie była to spółdzielnia jak inne spółdzielnie mleczarskie z okresu międzywojennego i okupacji. Była to raczej instytucja “państwowa” w Generalnym Gubernatorstwie. Obecność Kreislandwirta H. Wagnera na zebraniu założycielskim i wyposażenie spółdzielni w środki finansowe na budowę mleczarni, pochodzące ze starostwa i Związku Gmin Powiatu Buskiego, świadczyły o zainteresowaniu Niemców produktami z mleczarni na własne ich potrzeby. Gdy w 1943 r. stwierdzono trudności finansowe spółdzielni/mleczarni, a budowa jeszcze nie była ukończona, rada nadzorcza została zmuszona przez Kreislandwirta Wagnera i referenta powiatowego, Otto Hammera13, do uchwalenia (zebranie 13.10.1943 r.) podwyżki składek członkowskich z 20 do 100 złotych od każdej krowy. Oczekiwano, że podwyższone udziały członkowskie rozwiążą problemy finansowe. Źródłem finansowania budowy i wyposażania mleczarni były także kary za niedostarczenie mleka kontyngentowego przez rolników.
9.
a. AAN 213/2229 Mleczarnia Spółdzielcza w Busku (woj. kieleckie, pow. Stopnica). [1942];
APKi 146/9548 Akta firmy: Mleczarni Spółdzielczej w Busku z odpow. udziałami.
Chroberz, gmina Chroberz
1. Spółdzielnia Mleczarska w Chrobrzu
2. Styczeń 1926 / Dnia 24.1.1931 r. Rada Spółdzielcza wniosła do Sądu Okręgowego w Kielcach o rozwiązanie Spółdzielni z powodu całkowitej jej bezczynności. Dnia 01.4.1941 r. Rada Spółdzielcza ponownie wniosła do sądu o wykreślenie Spółdzielni z rejestru. Wykreślenie nastąpiło 30.8.1941 r.
3. Franciszek Cichy, Jan Maj, Stanisław Banasik, Jan Ciepliński14, Jan Soja, Zygmunt Borowiec, Zygmunt Maj, Adam Misztal ((sołtys w Chrobrzu), Jan Berowski
4. 24.2.1926 / RS 293
5. Prezes ks. Edward Bieganik (proboszcz w l. 1919-1934), Franciszek Klapka do 3.6.1926, zastąpił go Zygmunt Rogoziński, s. Józefa, P. Domagała
6. 1926 – Izydor Antoni Śliwiński (prezes), Jan Ciepliński s. Jana, Wojciech Wojtasik s. Macieja (skarbnik), Jan Chwalik s. Pawła (rachmistrz)
8. Spółdzielnia należała do Związku Rewizyjnego Polskich Spółdzielni Rolniczych w Warszawie od 29.3.1926 r.; wykreślona z tego Związku już 28.12.1926 r. z powodu niestosowania się do jego zaleceń.
9.
a. AAN 213/2729 Spółdzielnia Mleczarska w Chrobrzu [Chroberz] (dawniej: Spółka Mleczarska) – woj. kieleckie, pow. pińczowski.
10.

Fot. Poświęcenie sztandaru Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej – koło żeńskie w Chrobrzu. Rok 1930. Fotografia wykonana przed kościołem parafialnym w Chrobrzu. Z tyłu po lewej stronie stoi prezes rady nadzorczej spółdzielni, ks. proboszcz Edward Bieganik oraz Zofia Wielopolska (w kapeluszu)15.
Czyżów, gmina Wolica
1. Spółdzielnia Mleczarska w Czyżowie
9.
b. APR 1596/2249 Spółdzielnia Mleczarska w Czyżowie
Dobrowoda, gmina Radzanów
1. Spółdzielnia Mleczarska w Dobrowodzie
2. 1.3.1927. Założenie spółdzielni poprzedziła w listopadzie 1926 r. korespondencja Komitetu Organizacyjnego w Olganowie z Ekspozyturą Krajowego Patronatu Spółdzielni Rolniczych w Krakowie. Ekspozytura informowała, że urządzenie mleczarni ręcznej kosztuje ok. 4.000 do 5.000 złotych i że gotowa była udostępnić niezbędną aparaturę na kredyt. Już w 4 miesiące po powstaniu spółdzielnia popadła w kłopoty i przeszła w stan likwidacji.
3. Teofil Majzerowicz z Olganowa16, Stanisław Patek (właściciel majątku Radzanów), Wincenty Ziółkowski z Dobrowody, Józef Kolarz
4. 9.4.1927 / RS 381
5. 1927 – Jan Zieliński, Leon Grzegorzewski, Władysław Krzemień, Jan Orkisz, Józef Kolarz, Wojciech Grombka
6. Stanisław Patek (przewodniczący), Wincenty Ziółkowski (zastępca przewodniczącego), Teofil Majzerowicz (skarbnik); od 17.7.1927 – Jan Zieliński z Dobrowody (przewodniczący), Józef Siemieniec z Piasku Wielkiego17 (zastępca przewodniczącego), Stanisław Kuc z Olganowa (skarbnik)
8. Pierwotną przyczyną upadku spółdzielni były zbyt małe dostawy mleka na skutek wybuchu choroby bydła w 1927 r. i perspektywa jeszcze mniejszych dostaw w nadchodzącej zimie. Spółdzielnia postanowiła zamknąć mleczarnię na zimę i uruchomić ją ponownie wiosną. Jednak główni wierzyciele spółdzielni, firma “Alfa-Laval” i Małopolski Związek Mleczarski, odmówili przyjęcia zwrotu aparatury, choć jeszcze nie używanej. Nie przychylili się do próśb spółdzielni o odroczenie spłaty kredytów.
Inną przyczyną kłopotów finansowych spółdzielni były działania przedstawiciela firmy “Alfa-Laval”. Nakłonił on kilku rolników w Piasku Wielkim, gdzie działała filia spółdzielni mleczarskiej (przerób 1000 l mleka dziennie), do kupna wirówek, a tym samym zaniechania dalszej współpracy ze spółdzielnią. Podobnie działał przedstawiciel firmy Diabolo18: rolnik, namówiony przez niego do zakupu wirówki stracił możliwość współpracy ze spółdzielnią, a gdy chciał zwrócić wirówkę, firma odmówiła jej przyjęcia.
Na Walnym Zebraniu członków spółdzielni w dniu 3.3.1928 postanowiono zlikwidować maślarnię w Dobrowodzie. W lipcu 1928 r. spółdzielnia zwróciła się do Sądu Okręgowego w Kielcach o ogłoszenie upadłości spółdzielni. Siedem lat później, w lipcu 1935 roku, Państwowa Rada Spółdzielcza wniosła do Sądu Okręgowego w Kielcach o rozwiązanie nieczynnej spółdzielni i ustanowienie likwidatorów. Sąd postąpił stosownie postanowieniem z 22.6.1936 r.
9.
a. APKi 146/9298 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska z o.o. w Dobrowodzie;
APKi 2208/1 Spółdzielnia mleczarska w Dobrowodzie / Wskazówki dotyczące założenia spółdzielni;
APKi 2208/10 Spółdzielnia mleczarska w Dobrowodzie / Akta dotyczące likwidacji spółdzielni
b. AAN 213/3696 Spółdzielnia Mleczarska w Dobrowodzie (woj. Kielce, pow. Stopnica)
10.

Fot. Produkowana przez firmę Diabolo wirówka, separator do mleka. Źródło: domena publiczna.
Drugnia, gmina Drugnia
1. Spółdzielnia Mleczarska w Drugni. Na skutek przyjęcia nowego statutu w sierpniu 1938 r. spółdzielnia otrzymała nową nazwę: Okręgowa Mleczarnia Spółdzielcza w Drugni z odpowiedzialnością udziałami. W 1944 r. spółdzielnia otrzymała do swojej dotychczasowej nazwy dodatek “z siedzibą w Chmielniku”.
3. Antoni Tański19, ks. proboszcz Tomasz Wasik20, A. Jurkiewicz, Jan Wojnowski, Kazimierz Ciosiński, Jan Pisarczyk, Tomasz Zarębski, Józef Wojnowski, Bronisław Jezierski21, Ignacy Bęben, Józef Rękas
4. 12.10.1926 / RS 340
5. 1926 – Antoni Tański, ks. Tomasz Wasik, Adam Jurkiewicz, Józef Wojnowski, Bronisław Jezierski; 1927 – Antoni Tański, Jan Marcjan, Jan Rozborski22, Kazimierz Ciosiński, Ignacy Bęben, Stanisław Ściana; 1937- Stefan Oszywa23, Kazimierz Ciosiński, Tomasz Chlasta, Andrzej Stępień, Jan Wojnowski, Jan Pisarczyk, Kacper Borek, Stefania Kapucina, Piotr Niedzielski, Stanisław Jaros; 1944 – Jan Hola, Andrzej Dzierżak, Andrzej Stępień, Władysław Kmiecik, Stanisław Styczeń, Wawrzyniec Korzeniak, Józef Sadowski, Ignacy Bęben
6. 1926 – Jan Pisarczyk (prezes), ks. Tomasz Wasik (zastępca), Józef Rękas (skarbnik); 1927 – Jan Pisarczyk (prezes), Jan Główczyński (zastępca), Andrzej Dzierżak (skarbnik); 1928 – Jan Marcjan (prezes), Bronisław Rękas (zastępca), Jan Juszczakiewicz (skarbnik); 1932 – Jan Marcjan (prezes), Bronisław Rękas (zastępca), Ignacy Bęben (skarbnik); 1937 – Józef Sadowski (prezes), Bronisław Rękas (zastępca), Ignacy Bęben (skarbnik); 1944 – Józef Sadowski (prezes), Andrzej Dzierżak (zastępca), Ignacy Bęben (skarbnik)
7. 31 (1927)
8. Przedmiotem przedsiębiorstwa spółdzielni było prowadzenie przerobu i zbytu nabiału i jaj dostarczonych tylko przez członków oraz wspólne nabywanie i dostarczanie tylko członkom artykułów potrzebnych w gospodarstwie hodowlanym i nabiałowym.
Członkiem spółdzielni mógł być każdy właściciel krowy, zamieszkały na terenie wsi Drugnia, Wierzbie, Podstoła, Głuchów, Strojnów, Papiernia, Rudki, Osiny, Łagiewniki, Pożogi, Gnojno, Gorzakiew, Potok, Korzenno, Smyków i Pierzchnica. O członkostwie osób nie posiadających krów decydowało Walne Zgromadzenie.
Spółdzielnia przystąpiła w 1934 r. jako członek do Kasy Stefczyka w Drugni. W lutym 1944 r. rada nadzorcza upoważniła zarząd do zaciągnięcia pożyczki 50 tys. zł na budowę mleczarni i 80 tys. zł pod zastaw maszyn.
9.
a. AAN 213/3946 Spółdzielnia Mleczarska w Drugni (woj. kieleckie, pow. Stopnica);
APKi 146/9274 Akta firmy: Spółdzielni Mieszkaniowej w Drugni z odpow. nieograniczoną. Obecnie Okręgowa Mleczarnia Spółdzielcza w Drugni z siedzibą w Chmielniku z odpow. udziałami
Gnojno
1. Spółdzielnia Mleczarska “Przyszłość” w Gnojnie
2. 12.5.1929 / Spółdzielnia nie wszczęła działalności z powodu braku członków. / Na wniosek Rady Spółdzielczej z 30.12.1930 r. spółdzielnia została wykreślona z rejestru sądowego w dniu 1.7.1936 r.
3. ks. Stanisław Rembowski, Stanisław Długosz, Józef Musiał, Andrzej Stępień, Antoni Kozak, Andrzej Banaś, Wincenty Jurecki, Jan Banaś, Antoni Makówka, Józef Gondek, Jan Skuza, Franciszek Kwiecień, Andrzej Musiał, Tomasz Musiał, Stanisław Długosz, Franciszek Makówka, Stanisław Łagowski, Wincenty Zarzycki, Wincenty Okrzos, Franciszek Wal
4. 29.5.1929 / RS 467
5. 1929 – Wojciech Wójcik (nauczyciel, przewodniczący), Franciszek Wal (zastępca przew.), Jan Banaś, Franciszek Orkisz, Wincenty Dorobek, Andrzej Banaś
6. 1929 – ks. Stanisław Rembowski (przełożony), Józef Musiał (zastępca przełożonego), Wincenty Okrzos (kasjer)
8. Przedmiotem przedsiębiorstwa spółdzielni miało być (zapis ze statutu): “Wspólne przerabianie i spieniężanie mleka, tudzież wspólna sprzedaż jaj produkowanych w gospodarstwach członków spółdzielni, szerzenie wiadomości, dotyczących umiejętnego chowu, tudzież ułatwianie zakupu bydła mlecznego i wspólne sprowadzanie artykułów niezbędnych w gospodarstwie hodowlanym i nabiałowym”.
9.
a. AAN 213/4611 Spółdzielnia Mleczarska “Przyszłość” w Gnojnie (pow. Stopnica, woj. kieleckie)
Kije, gmina Kliszów
1. Okręgowa Mleczarska Spółdzielnia z odpow. udziałami w Kijach
2. 27.1.1936 / –
3. ks. proboszcz Roman Zelek, Antoni Prażmowski, Leon Komodołowicz, Stanisław Fiuk, Stanisław Ryńca
4. 5.7.1938 / RS 581
5. 1936 – ks. Roman Zelek, Jan Gidek z Kij, Jan Skarbek-Tłuchowski (właściciel majątku Kije), Ignacy Brejdak z Hajdzaszka, Józef Kukuryka z Czechowa, Stefan Połetek z Górek, Grzegorz Nowak z Górek, Józef Sobczyk z Wierzbicy, Józef Sygut z Wierzbicy, Jan Jakubczyk z Lipnika, Leon Fiuk z Lipnika, Stanisław Madej z Umianowic, Kazimierz Noszczyk ze Stawian, Stanisław Górski (właściciel majątku Kliszów)
6. 1938 – Roman Pachlewski (organista, prezes), Stanisław Ryńca (wiceprezes), Stanisław Fiuk (skarbnik)
8. Na zebraniu założycielskim w styczniu 1936 r. uchwalono, że spółdzielnia przystąpi do Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych w Warszawie oraz do Małopolskiego Związku Mleczarskiego w Krakowie. Nadto, uchwalono, że członkowie spółdzielni dadzą bezpłatnie pomoc w postaci furmanek do wożenia lodu i robociznę pieszą potrzebną do uruchomienia mleczarni.
Terenem działalności spółdzielni były gminy Kliszów, Pińczów i część gmin Mierzwin, Sobków, Maleszowy.
9.
a. APKi 146/9402 Akta firmy Okręgowej Mleczarskiej Spółdzielczej z odpow. udziałami w Kijach
10.
Rodzina Jana Skarbek-Tłuchowskiego (rodzice i troje dzieci – Zbigniew, Jerzy i Teresa) została wysiedlona w czasie wojny z majątku w Kijach. Znaleźli się w sporym gospodarstwie pożydowskim w Głoskowie k/Grójca. W gospodarstwie były stawy, sady, pieczarkarnie, uprawiano szparagi. Jan Skarbek Tłuchowski zatrudnił tam Witolda Wajnmana, który ukrywał się na aryjskich papierach. Przez ok. 2 lata Witold pomagał w gospodarstwie, jeździł w różnych sprawach do Warszawy. Pod koniec wojny rodzina została wysiedlona do dużo mniejszego gospodarstwa w Częstocicach24.
Koniecmosty, gmina Chotel
1. Spółdzielnia Mleczarska “Przyszłość” w Koniecmostach
2. 2.5.1926 / Na wniosek Państwowej Rady Spółdzielczej z 1.4.1941 r. Sąd Okręgowy postanowieniem z 30.8.1941 r. wykreślił spółdzielnię z rejestru. Powodem wykreślenia był stwierdzony przez Radę brak działalności spółdzielni.
3. Roman Kucięba, Jan Zaremba, Józef Siemieniec
4. 28.5.1926 / RS 328
5. 1926 – Bolesław Giżanowski, Józef Siemieniec, Jam Władygo, Jan Cieloch, Tomasz Wróbel
6. 1926 – Roman Kucięba z Koniecmostów (przewodniczący), Jan Prządo z Kuchar (zastępca przewodniczącego), Jan Zaremba z Kuchar (skarbnik)
8. Zgodnie z uchwałą zebrania założycielskiego (maj 1926), członkami spółdzielni mogli być mieszkańcy miejscowości: Koniecmosty, Kuchary, Wiślica, Gorysławice, Sielec, Kobylniki, Jurków, Stawiszyce, Miernów, Kamienna Kolosy i Sokolina.
9.
a. APKi 146/9265 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska “Przyszłość” w Koniecmostach z o.o.
b. AAN 213/7451 Spółdzielnia Mleczarska “Przyszłość” w Koniecmostach (woj. Kielce, pow. Pińczów).
Lisów, gmina Maleszowa
1. Spółdzielnia Mleczarska w Lisowie z o.o.
2. 3.4.1927 / Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych, do którego należała spółdzielnia w Lisowe, po stwierdzeniu w trakcie lustracji (wrzesień 1937) uchybień w pracy zarządu i zignorowaniu przez kolejne 2 zarządy poleceń ich usunięcia, wystąpił do Sądu Okręgowego w Kielcach o ukaranie członków tychże zarządów. Ostatnie zdanie z pisma do sądu (10.6.1938) było niewątpliwie zwiastunem upadku spółdzielni: ”Ze względu na karygodną gospodarkę wspomnianych Zarządów, które doprowadziły do upadku Spółdzielnię, wymierzenie surowych kar na wszystkich wymienionych członków Zarządu byłoby pożądane, aby częściowo odbudować zaufanie tamtejszego społeczeństwa do organizacji społecznych”. W styczniu 1939 r. związek rewizyjny wnioskował o rozwiązanie spółdzielni, zadłużonej i niezdolnej do dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. Wprawdzie sąd rozwiązał spółdzielnię, ale nie została rozpoczęta jej likwidacja. Niemieckie władze okupacyjne zignorowały dotychczasowe opinie związku rewizyjnego oraz postanowienia sądu i nakazały w 1940 r. uruchomienie mleczarni.
3. ks. proboszcz Jan Banach, Ludwik Ludwisiak, Jan Misztal, Maciej Kozak, Antoni Pietrzyk, Józef Wrona
4. – / RS 385
5. 1927 – Wincenty Szczerba z Brodów, Józef Wrona z Lisowa, Antoni Pietrzyk z Zaborza, Jan Pabjan z Brodów, Maciej Kozak z Lisowa, Józef Jaroń z Brodów; 1930 – ks. Jan Banach, Stefan Jaklewicz, Stanisław Tarapata, Józef Wrona, Antoni Pietrzyk, Jan Pabjan, Józef Jaroń
6. 1927 – ks. Jan Banach (przewodniczący), Ludwik Ludwisiak (zastępca), Jan Misztal (skarbnik); 1930 – Franciszek Wrona (przewodniczący), Maciej Kozak (zastępca), Jan Misztal (skarbnik); 1931 – Józef Wrona, Stanisław Tarapata, Konstanty Bryła, Ludwik Ludwisiak; 1932 – Franciszek Wrona (prezes), Stanisław Włodarczyk (zastępca), Antoni Wiśnios (skarbnik), 1941 – Józef Kaczor (przewodniczący), Piotr Osman (zastępca), Jan Bryła (skarbnik)
8. Według zapisów w statucie, przedmiotem działania spółdzielni było: “Wspólna przeróbka mleka, spieniężanie jaj i przetworów mlecznych oraz współdziałanie moralnie i materialnie w pracy kulturalno-oświatowej ze zrzeszeniami drobnych rolników”.
9.
a. APKi 146/8985 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska w Lisowie z o.o.
Młodzawy Małe, gmina Chroberz
1. Spółdzielnia Mleczarska w Młodzawach Małych. Od Nadzwyczajnego Walnego Zebrania członków w dniu 16 .10.1938 r. spółdzielnia nosiła nazwę “Okręgowa mleczarnia spółdzielcza w Młodzawach Dużych”.
4. 31.3.1925 / RS 189
5. 1935-1936: Jan Szymczyk (przewodniczący, sekretarz gminy Góry), Jan Mącznik (z-ca przewodniczącego), Jan Kucybała,Tomasz Szymczyk, Leon Przegrałek, Franciszek Wykusz, Jan Śpiega, Piotr Czubala, Wojciech Tarka (wszyscy rolnicy z Młodzaw, Kozubowa, Niegosławic i Złotej).
6. 1927 – Michał Balikowski; 1936 – Wincenty Juszczyk, Jakub Lozo, Stanisław Biały; do 1938 – Wacław Zając i Jan Kucybała; od 1938 – Wincenty Juszczyk (przewodniczący), Kazimierz Grudzień (zastępca), Piotr Banach (skarbnik); 1939 – Henryk Różycki (prezes), Wincenty Juszczyk (wiceprezes), Piotr Banach (skarbnik)
9.
a. AAN 213/11857 Spółdzielnia Mleczarska w Młodzawach Małych (pow. Pińczów, woj. Kieleckie).
Pawłowice, gmina Góry
1. Spółdzielnia Mleczarska w Pawłowicach z o.o.
2. Listopad 1925 / Po stwierdzeniu w 1942 r., że spółdzielnia pozostawała nieczynna, Państwowa Rada Spółdzielcza wniosła do sądu o wykreślenie spółdzielni z rejestru. Sąd dokonał tego postanowieniem z dnia 27.11.1942 r.
4. – / RS 290
6. Do 1927 r. członkiem zarządu był Wincenty Kierkowski. Zastąpił go Franciszek Koziara.
8. Spółdzielnia nie dostarczyła Państwowej Radzie Spółdzielczej sprawozdań i zamknięć rachunkowych za lata 1937, 1938 i 1939. Rada wniosła więc w grudniu 1940 r. do Sądu Okręgowego w Kielcach o ukaranie zarządu spółdzielni. Niniejsza Informacja, zawarta w aktach archiwalnych, wskazuje pośrednio na fakt, że spółdzielnia działała do końca lat 30-tych.
9.
a. APKi 146/9240 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska w Pawłowicach z o.o.
Piotrkowice, gmina Maleszowa
1. Spółdzielnia Mleczarska w Piotrkowicach z odpowiedzialnością ograniczoną
2. 26.9.1926 / W październiku 1935 r. Rada Spółdzielcza przy Ministerstwie Skarbu stwierdziła, że spółdzielnia w Piotrkowicach nie posiada majątku i nie prowadzi wspólnego przedsiębiorstwa. Złożyła zatem wniosek do Sądu Okręgowego w Kielcach o wykreślenie spółdzielni z rejestru. Wykreślenie nastąpiło w czerwcu 1936 r.
3. Antoni Nenga, Józef Mysior, Feliks Długosz25, Tomasz Mietełka
4. – / RS 371
6. 1926 – Antoni Nenga, Feliks Długosz, Tomasz Mietełka; zastępcy – Ignacy Klank, Henryk Grudziński, Władysław Choinski
9.
a. APKi 146/8979 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska w Piotrkowicach z odpowiedzialnością ograniczoną
Sędziejowice, gmina Chmielnik
1. Spółdzielnia Mleczarska w Sędziejowicach
2. 15.11.1925. Na walnym zebraniu założycielskim do spółdzielni przystąpiło 32 rolników z 60 udziałami (krów). W listopadzie 1935 r. Rada Spółdzielcza przy Ministerstwie Skarbu stwierdziła, że spółdzielnia w Sędziejowicach zaprzestała prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa. Złożyła zatem wniosek do Sądu Okręgowego w Kielcach o wykreślenie spółdzielni z rejestru. Sąd rozwiązał spółdzielnię i ustanowił jej likwidatorów w czerwcu 1936 r.
3. Paweł Dzido, Ludwik Ziółkowski, Andrzej Krupa, Mieczysław Schabowski
4. 21.1.1926 / RS 288
5. 1925 – Stanisław Chabowski, Mrozicki, Stanisław Skowera, Jan Dzido, Mieczysław Schabowski
6. 1925 – Paweł Dzido, Ludwik Ziółkowski, Andrzej Krupa (wszyscy zamieszkali w Sędziejowicach); 1927 – Jan Dzido, Ludwik Ziółkowski, Andrzej Krupa; 1928 – Jan Dzido, Jan Głuch, Andrzej Krupa26; 1935 – Stanisław Skowera (prezes), Feliks Olesiak (skarbnik), Stanisław Solarski
8. Terenem działalności spółdzielni były gminy Chmielnik, Pińczów i Kliszów.
9.
a. APKi 146/9238 Akta firmy: Spółdzielnia Mleczarska w Sędziejowicach z o.o.
b. AAN 213/16600 Spółdzielnia Mleczarska w Sędziejowicach – (woj. Kieleckie, pow. Stopnica)
Szaniec, gmina Szaniec
1. Spółdzielnia Mleczarska z o.o. w Szańcu. Od sierpnia 1937 r. nowa nazwa: Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Szańcu z odpowiedzialnością udziałami.
2. 5.6.1927 / Spółdzielnia przetrwała wojnę i okupację. We wrześniu 1948 roku odbyło się pierwsze po wojnie walne zgromadzenie członków (poprzednie miało miejsce w 1939 r.). Zebrani pozytywnie ocenili działalność zarządu przez lata wojny. Wieloletni prezes zarządu, ks. Jan Syrkiewicz, został wybrany do rady nadzorczej.
3. Józefa Zielińska, Zygmunt Zieliński, Franciszek Rusak, Józef Kułaga, Tomasz Turzyn, Jan Szafraniec, Andrzej Malinowski
4. 12.12.1927 / RS 409
5. 1927 – Jan Drab, Józef Juszczyk, Ewaryst Faturski, Józef Grochowina, Antoni Prędki, Stanisław Toboła; 1933 – Franciszek Sztyrc (przewodniczący), Jan Wojciechowski, Franciszek Prędki, Stanisław Prucnal, Jan Wojtaszek, Józef Wojtaszek; 7.1937 – ks. Jan Syrkiewicz, Józef Janik, Franciszek Sztyrc, Kazimierz Kania, Józef Młyńczak, Antoni Korkowski, Andrzej Janik27, Józef Lasia, Józef Juszczyk, Jan Rogowski, Stanisław Sarna, Wojciech Papier28, Jan Pabis, Stanisław Maciąg, Jan Ciepliński, Józef Grochowina, Jan Wojciechowski, Jan Mizdra; 8.1937 – Jan Mizdra, Józef Lasia29, Andrzej Janik, Józef Młyńczak, Stanisław Rogowski, Stanisław Maciąg, Stanisław Sarna30, Józef Grochowina, Józef Juszczyk, Jan Wojciechowski; 1943 – Wojciech Papier, Wawrzyniec Prucnal (w styczniu 1943 objął funkcję skarbnika w zarządzie po zmarłym Józefie Janiku), Jan Mizdra, Stanisław Sarna, Andrzej Janik, Jan Rogowski, Stanisław Maciąg, Kazimierz Kania, Józef Lasia; 1944 – Wojciech Papier, Jan Mizdra, Józef Lasia, Andrzej Janik, Stanisław Sarna, Kazimierz Kania, Józef Grochowina, Stanisław Maciąg, Jan Rajkowski
6. 1927 – Józefa Zielińska (przewodnicząca), Zygmunt Zieliński (zastępca), Franciszek Rusak (skarbnik); do 1933 – Józefa Zielińska (przewodnicząca), Józef Głąb (kasjer), Andrzej Ciepliński; od 1933 – ks. Jan Syrkiewicz (przewodniczący), Józef Janik (kasjer), Stanisław Śmigielski31, 8.1937 – ks. Jan Syrkiewicz (przewodniczący), Jan Ciepliński (zastępca), Józef Janik (kasjer); 1944 – ks. Jan Syrkiewicz, Wawrzyniec Prucnal, Bolesław Klamka
8. Podczas walnego zgromadzenia członków 18 lipca 1937 r. postanowiono rozpocząć budowę nowego domu mleczarskiego.
9.
a. APKi 146/9312 Akta firmy: Spółdzielni Mleczarskiej z o.o. w Szańcu. Obecnie Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska z odpow. udziałami w Szańcu
10.

Pieczątka spółdzielni mleczarskiej w Szańcu z 1944 r. z podpisami ówczesnych członków zarządu ks. Jana Syrkiewicza i Wawrzyńca Prucnala.
Wójcza, gmina Wójcza
1. Spółdzielnia Mleczarska “Jedność” z odpowiedzialnością ograniczoną w Wójczy. Nowa nazwa od 1932: Spółdzielnia Mleczarska “Jedność” z odpowiedzialnością udziałami w Wójczy.
2. 15.12.1928 / –
3. Józef Dobosz, Maciej Kopeć, Wincenty Wołoszyn
4. 6.4.1929 / RS 463
5. 1930 – Feliks Rajczewski32(przewodniczący), Józef Bonar z Trzebicy, Maciej Kopeć z Piestrzca, Antoni Wierzbicki z Chrzanowa, Piotr Kwiatkowski33 z Wójczy (w czasie okupacji wójt gminy Wójcza), Antoni Fortuna; 1937 – Maciej Kopeć, Maciej Radziwiłł ze Słupi (do lipca 1937), Piotr Kwiatkowski, Antoni Wierzbicki, Stefan Fortuna, Piotr Smędra; 1947 – ks. proboszcz Stefan Rzemieniec, Maciej Kopeć, Antoni Fortuna, Leon Oskard z Woli Biechowskiej, Piotr Smędra, Antoni Wierzbicki, Michał Galus z Biechowa, Jakub Domino z Wójczy, Franciszek Pompa z Wójczy, Jan Czapla z Wójczy, Józef Dubil z Wójeczki, Władysław Dryndas z Chrzanowa
6. 1929 – Michał Popiel (właściciel majątku ziemskiego, ok. 1120 ha), Maciej Kopeć, Wincenty Wołoszyn (wszyscy zamieszkali w Wójczy); 1930 – ks. Paweł Wołoszyn proboszcz w Świniarach (prezes), Michał Popiel (wiceprezes), Andrzej Mazur z Wójczy (skarbnik); 1932 – Marcin Popiel (prezes), Antoni Fortuna (wiceprezes), Andrzej Mazur (skarbnik); 1937 – Maciej Radziwiłł (prezes), Antoni Fortuna (wiceprezes), Andrzej Mazur (skarbnik), Władysław Zadara; 1940 – Maciej Radziwiłł (prezes), Antoni Fortuna (wiceprezes), Antoni Wierzbicki (skarbnik); 1947 – Antoni Fortuna (prezes), Kazimierz Jewiarz z Piestrzca (zastępca), Stanisław Marzec z Wójeczki (skarbnik)
8. Przedmiot działalności spółdzielni (z postanowienia sądu o rejestracji): “Prowadzenie wspólnej przeróbki lub zbytu mleka i przetworów mlecznych; prowadzenie zbiórki i zbytu jaj; wspólne nabywanie artykułów potrzebnych w gospodarstwie hodowlanym członków; podnoszenie poziomu kulturalnego swych członków przez współdziałanie z organizacjami rolniczemi w szerzeniu potrzebnych wiadomości. Spółdzielnia przyjmuje mleko jaja tylko członków”.
W 1930 Roku spółdzielnia przeszła ze Związku Rewizyjnego Polskich Spółdzielni Rolniczych w Warszawie do Krajowego Patronatu Spółdzielni Rolniczych we Lwowie.
Terenem działalności spółdzielni były gminy: Wójcza, Pawłów, Pacanów, Łubnice, Oleśnica, Stopnica, Wolica, Zborów i Pęczelice.
9.
a. APKI 146/9344 Akta firmy: Spółdzielni Mleczarskiej “Jedność” z odpow. udziałami w Wójczy. Obecnie Okręgowa Mleczarnia Spółdzielnia “Jedność” w Wójczy pow. Buski
10.

Ogłoszenie zamieszczone w gadzinowej gazecie “Warschauer Zeitung” z 28.9.1940 r.
Przypisy
- Niniejszy wykaz powstał w oparciu o następujące źródła: (a) AAN Zespół akt 213 – Rada Spółdzielcza w Warszawie – akta poszczególnych spółdzielni, (b) Archiwum Państwowe w Kielcach – Zespół akt 146 Sąd Okręgowy w Kielcach – akta poszczególnych spółdzielni w sądowym rejestrze spółdzielni.
- APKi 3295/6 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarsko-Jajczarska w Strożyskach / Projekt Techniczny (opis techniczny) wraz z kosztorysem na roboty montażowe w Oddziale produkcyjnym (mleczarni) w Strożyskach Powiatowy Zakład Mleczarski w Chmielniku
- Ks. Jan Francuz, Kazimierz Wojtera i Jan Dryja byli założycielami Kasy Stefczyka w Strożyskach (1927-1938).
- Marcin Olszowy, nauczyciel w Strożyskach, był w 1928 był członkiem zarządu Kasy Stefczyka w Strożyskach. W czasie okupacji był zaangażowany w tajne nauczanie.
- Stanisław Pater był członkiem władz Kasy Stefczyka w Strożyskach przez niemal cały okres jej działalności.
- Ludwik Pasek pracował w 1939 r. w zarządzie Gminy (wiejskiej) Busko. Był od 1940 r. wójtem tej gminy. Angażował się wtedy w działalność dobroczynną; był przewodniczącym Delegatury w gminie wiejskiej Busko Polskiego Komitetu Opiekuńczego (struktura RGO) na powiat buski. Pismo szefa Dystryktu Radom do starosty buskiego z 4.4.1940 r. APKi 2123/14, k. 5, 10-11; Sprawozdanie z lustracji Delegatury Busko gmina przeprowadzonej w dniach 21 i 22 maja za czas od 16.1.1942 r. do 22.5.1942 r. przez Referenta Organizacyjnego Stanisława Knapa. AAN 125/752, k. 68-70.
- Andrzej Tomal był od wiosny 1943 r. członkiem Polskiego Komitetu Opiekuńczego (struktura RGO) w powiecie buskim. Pismo Pol.K.O. w Busku z 25.3.1943 r. do Rady Głównej Opiekuńczej w Krakowie. AAN 125/378, k. 86.
- Małgorzata Karkocha, Dzwony kościelne utracone w czasie II wojny światowej z terenu diecezji kieleckiej. Przyczynek do zagadnienia, Przegląd Nauk Historycznych 2014, R. XIII, nr 2, s. 97–116; strona internetowa Parafii pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Racławicach (zakładka “Historia). Dostęp: czerwiec 2024.
- Ks. Daniel Wojciechowski, Nasz Dziennik z 3.1.2009 r.
- Sprawozdanie z lustracji delegatury Pol.K.O. w Błotnowola gminy Pawłów, dokonanej dnia 8 października 1942 r. przez referenta Pol.K.O. p. Stanisława Janika. AAN 125/752, k. 132-134.
- Zygmunt Chrzanowski był właścicielem majątku w Hołudzy, gm. Radzanów. Wspomnienia Władysława Szarek “Iskrzycki”. Kombatanckie Zeszyty Historyczne nr 6/1993, s. 37.
- Żołnierz Wojciech Gajski, ur. 09.04.1898, zm. 01.04.1969, pochowany na cmentarzu parafialnym w Szańcu.
- Więcej o urzędnikach Heinrich Wagner i Otto Hammer patrz rozdział “Poszczególni urzędnicy niemieccy”.
- Jan Ciepliński był gospodarzem założonej w 1941 r. Spółdzielni Spożywców “Chrobrzanka” w Chrobrzu.
- Fotografia (z archiwum Edwarda Kucharskiego) pochodzi z: Paweł Bochniak, Czy wiesz, że … nie tylko harcerze i strzelcy (21). Artykuł opublikowany 23.8.2017 r. na stronie internetowej chroberz.info. Dostęp: sierpień 2024.
- Teofil Majzerowicz był sekretarzem gminy Nowy Korczyn. Od września 1937 r. pełnił także obowiązki urzędnika stanu cywilnego dla wyznań niechrześcijańskich. Został zlikwidowany wyrokiem podziemia za gorliwe wysługiwanie się okupantowi. Kielecki Dziennik Wojewódzki nr 21 z 1 października 1937 r., s. 366; Romuald Kiwior, Odkurzanie historii – c.d. historii życia R. Kiwiora. Głos z Gminy (Nowy Korczyn) nr 13/2009, s. 22-25.
- Józef Siemieniec zaangażował się w czasie wojny w działalność dobroczynną; był wiceprzewodniczącym Delegatury w gminie Radzanów Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku. Sprawozdanie z lustracji Delegatury gminy Radzanów, przeprowadzonej w dniu 3 lipca 1942 r. za czas od 19.1.1942 r. przez referenta organizacyjnego Stanisława Knapa. AAN 125/752, k. 79-80.
- Szwedzka firma Alfa Laval zainstalowała się w Polsce w 1924 r., powołując w Poznaniu spółkę z o.o. Wtedy też otworzyła swój pierwszy oddział w Warszawie. W 1928 r. zmieniła nazwę spółki na „Diabolo-Separator” i uruchomiła kolejne oddziały w Wilnie i Brześciu nad Bugiem, w Równem na Wołyniu.
- Antoni Tański, właściciel majątku Łagiewniki pod Chmielnikiem, był członkiem pierwszej, wybranej w 1926 r. Rady Nadzorczej Banku Spółdzielczego w Chmielniku. Przez 2 miesiące 1940 roku sprawował urząd zastępcy wójta gminy Chmielnik.Jerzy Gapys, Stosunek ziemiaństwa do okupanta niemieckiego w dystrykcie radomskim 1939-1945. 3 Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Studia Historica I pod redakcją Jerzego Gołębiowskiego, Kraków 2001, s. 164.
- Więcej o ks. Tomaszu Wasik w rozdziale “Kościól/Dekanat pińczowski”.
- Ks. proboszcz Tomasz Wasik zainicjował w 1919 r. założenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Drugni. W skład pierwszego zarządu OSP weszli m.in.: nauczyciel Kazimierz Ciosiński, Bronisław Jezierski, Ignacy Bęben, Józef Rękas i Józef Wojnowski.
- Jan Rozborski, ur. 15.5.1898, był jednym z założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Drugni w 1919 r. i pełnił funkcję naczelnika w pierwszym Zarządzie. W latach 1925-1928 zasiadał w Zarządzie Kasy Stefczyka w Drugni; był podówczas nauczycielem w miejscowości Podstoła. Podczas okupacji niemieckiej był nauczycielem w Śladkowie Małym. Został powołany 16.2.1940 do grona 6 doradców wójta w gminie wiejskiej Chmielnik. Artykuł “Rys historyczny Ochotniczej Straży Pożarnej w Drugni” opublikowany na portalu internetowym OSP.pl. Dostęp: marzec 2024. APKi 390/1715 Państwowy Bank Rolny – Oddział w Kielcach / Akta Kasy Stefczyka w Drugni pow. Busko [1941-1949]; APKi 146/9201 Sąd Okręgowy w Kielcach / Akta Firmy: Kasa Stefczyka, Spółdzielnia z odpowiedzialnością nieograniczoną w Drugni 1924-1939 [1950]; Ewidencja doradców w gminie Chmielnik. APKi 2123/14, k. 18. Związek Gmin w Busku / Ewidencja burmistrzów i wójtów.
- Stefan Oszywa był nauczycielem w Drugni. W czasie okupacji niemieckiej zaangażowany był w tajne nauczanie. Działał w konspiracyjnej gminnej komisji oświaty i kultury w Drugni.
- Mark Paul (redakcja), Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers. Toronto 2020, s. 106; Dokumentacja United States Holocaust Memorial Museum RG-15.084M (Syg. 301) – Register of Names.
- Feliks Długosz był pierwszym gospodarzem założonej w 1927 r. Ochotniczej Straży Pożarnej w Piotrkowicach. Waldemar Kwiatkowski, Ochotnicza Straż Pożarna w Piotrkowicach. Nowy Kurier Chmielnicki, nr 12/2008, s. 9.
- Ludwik Ziółkowski, Jan Głuch, Andrzej Krupa byli wśród założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Sędziejowicach.
- Andrzej Janik był sołtysem we wsi Słabkowice, gm. Szaniec.w latach 1937-1944.
- Wojciech Papier ze Zbrodzic był w czasie okupacji niemieckiej członkiem rady nadzorczej Powiatowej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w Busku. Protokół z przesłuchania w dniu 13 marca 1947 r. w charakterze świadka Michała Łuczyńskiego przez Przewodniczącego Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Radomiu Ekspozytura w Busku-Zdroju, sędziego Sądu Grodzkiego w Busku-Zdroju, Jana Jurkiewicza. AIPN GK 179/113, k.11-12.
- ózef Lasia ze Skorzowa był zastępcą wójta gminy Szaniec w okresie 4.4.1940 – 15.11.1941, a następnie wójtem tej gminy.
- Stanisław Sarna był sołtysem w Widuchowej od 1937 r. do połowy maja 1944 r. W czasie okupacji był zaangażowany w działalność dobroczynną – pełnił funkcję wiceprzewodniczącego szanieckiej Delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Busku-Zdroju. Sprawozdanie z lustracji Delegatury gm. Szaniec w Wygodzie Kozińskiej, przeprowadzonej w dniu 27.VI.1942 r. za czas od 2.1.1942 r. przez Referenta organizacyjnego Stanisława Knapa. AAN 125/752, k. 101-102.
- Franciszek Prędki był w latach 1911-1934 pierwszym prezesem zarządu Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowe w Szańcu, a następnie Kasy Stefczyka w Szańcu.Funkcję tę w Kasie Stefczyka pełnił latach 1934-1937 Stanisław Śmigielski, a następnie do roku 1944 – ks. Jan Syrkiewicz, proboszcz w Szańcu w latach 1934-1955.
- Feliks Rajczewski, członek Wydziału Powiatowego, udzielał się politycznie w Polskim Stronnictwie Ludowym Piast. Mieczysław B. Markowski, Życie polityczne w Busku i okolicy w okresie międzywojennym, [w:] Tradycje walk o wyzwolenie narodowe i społeczne na ziemi buskiej. Materiały sesji popularnonaukowej 11 IV 1987 r. Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, Kielce 1988, s. 85. s. 78.
- Członkowie rady nadzorczej, Maciej Kopeć i Piotr Kwiatkowski byli w czasie okupacji zaangażowani w działalność dobroczynną. Piotr Kwiatkowski był przewodniczącym, a Maciej Kopeć wiceprzewodniczącym Delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego (struktura RGO) w gminie Wójcza. Sprawozdanie z lustracji działalności Delegatury Pol.K.O. w Biechowie, gminy Wójcza, dokonanej dnia 10 listopada 1942 r. przez Referenta Pol.K.O p. Stanisława Janika. AAN 125/752, k. 139-141.